CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2019
Bach: Toccata in fis, BWV 910 - in c, BWV 911 - in D, BWV 912- in d, BWV 913- in e, BWV 914 - in g, BWV 915 - in G, BWV 916 Mahan Esfahani (klavecimbel) |
 |
Klavecimbelfenomeen Mahan Esfahani (1984) werd geboren in Teheran, maar verhuisde op zijn vierde naar de Verenigde Staten, waar hij zijn opleiding genoot in Boston. Hij studeerde verder in Milaan en Londen, waarna hij zijn studie afsloot bij Zuzana Ruzicková in Praag, waar hij nog steeds woont. In het najaar van 2016 trok Esfahani internationaal de aandacht door een opname van de Goldberg Variaties, niet alleen door zijn muzikale kwaliteiten, maar vooral ook omdat ze verscheen op het befaamde gele label DG. Esfahani zal niet de eerste zijn voor wie het na die ene uitgave gedaan was met DG. Hij keerde voor zijn volgende cd terug naar het Britse Hyperion, waar hij al eerder twee titels inspeelde. Hyperion heeft kennelijk vertrouwen in Esfahani, en op grond van zijn eerdere prestaties is dat terecht. Nu heeft hij de zeven Toccata's van Sebastian Bach aan een grondig onderzoek onderworpen, en het resultaat laat hij horen op een instrument dat geheel naar zijn inzichten in 2018 werd gebouwd door de Praagse bouwer Jukka Ollikka. Een instrument van flinke omvang, gebouwd naar voorbeelden van Michael Mietke (c.1669-1719), met als opvallend kenmerk een sonoor zestienvoets register.
De zeven Toccata's van de jonge twintiger Sebastian zijn in Schmieders Bach Werke Verzeichnis gebundeld onder de nummers BWV 910-916. Daaruit kan de indruk ontstaan dat we hier met een cyclus te maken hebben, maar dat is beslist niet het geval. Het zijn zeven losse werken waarvan geen enkel handschrift bewaard is gebleven. Dat ze overgeleverd zijn danken we aan de vele afschriften die door leerlingen en bewonderaars van Bach vervaardigd zijn, en dus onderling behoorlijk kunnen verschillen. Ze zijn geconcipieerd voor een éénmanualig instrument, speelbaar op klavecimbel, orgel en met een beetje inschikken clavichord. Dat Bach deze jeugdwerken tijdens zijn leven links heeft laten liggen is gezien zijn latere compositorische ontwikkeling niet zo verwonderlijk, maar waar we ons wel over mogen verbazen is dat de eerste gedrukte uitgaven pas verschenen in 1801 - bijna honderd jaar na ontstaan.
Esfahani heeft ervoor gekozen om zich flink uit te leven in de keuze van de verschillende versies, maar het voert te ver om daarop in dit kader gedetailleerd in te gaan. De resultaten zijn hoe dan ook boeiend en prikkelend. Waar niet iedereen blij mee zal zijn is de factuur van het klavecimbel dat Esfahani liet bouwen, maar dat is een kwestie van smaak. Waar het gevaarlijk wordt is bij de keuze van de opnamelocatie in combinatie met de opstelling van de microfoons: een kerkruimte met een flinke nagalm, met het instrument op afstand. Het klinkend resultaat laat zich kort door de bocht vergelijken met een Steinway waarvan het rechterpedaal half is ingedrukt. Met name in de langzame delen veroorzaakt het doorklinken van de snaren al gauw een luistermoeheid, doordat de heldere klavecimbelklank getransformeerd wordt tot een soort klavecimbelsoep - analoog aan het euvel van veel orgelopnamen. Voeg daaraan toe de dreunende bas van het zestienvoets register dat gevaarlijk klinkt naar een twintigste-eeuws Pleyel klavecimbel dat kolossaal binnenbeent in de openingsmaten van de cd, en het wordt duidelijk dat Esfahani met deze keuze de bewonderaars van zijn spel welbewust op de proef stelt. Hyperion doet niet aan Spotify, maar plaatste wel een trailer op YouTube, die een en ander in een paar minuten volkomen duidelijk maakt.