CD-recensie

© Siebe Riedstra, juli 2014

Het Adagio en Fuga in c, KV 546 is een geniale schepping van Wolfgang Amadeus Mozart, en ondenkbaar zonder de slagschaduw van Johann Sebastian Bach. Maar hoe kwam Wolfgang Amadeus in contact met Johann Sebastian, een componist die in de tweede helft van de achttiende eeuw geen enkele rol van betekenis speelde?

Tussen Johann Sebastian Bach en de man die hem nieuw leven inblies, Felix Mendelssohn-Bartholdy, zit Gottfried Baron van Swieten. Een Hollandse diplomaat in Wenen, die eerder in Berlijn werkzaam was en daar toegang had tot de manuscripten van Bach - waaronder Das Wohltemperierte Clavier (WTC). Eenmaal in Wenen zette hij zowel Haydn als Mozart op het spoor van Bach en Handel. De resultaten bleven niet uit: Haydn componeerde in navolging van Handel zijn Schöpfung, Mozart redigeerde de Messiah voor een eigentijdse uitvoering, compleet met klarinetten. De kennismaking met Bach inspireerde Mozart bovendien tot bovengenoemd Adagio en Fuga. Die impuls ontving hij overigens niet alleen van vader Bach, maar ook van de zoon. Wilhelm Friedemann componeerde een wonderschoon Adagio en Fuga in f, dat zoveel indruk maakte op Wolfgang, dat hij het omschreef voor strijktrio.
Het WTC verscheen pas in 1801 in druk, en Van Swieten bracht in zijn tijd alleen afschriften van de fuga's mee naar Wenen. In navolging van Wilhelm Friedemann maakte Mozart een viertal transcripties van driestemmige fuga's uit het WTC, die hij eveneens vooraf liet gaan door een Adagio. Mozart bestudeerde overigens ook Bachs Triosonates voor orgel, en maakte zijn eigen transcriptie van het Adagio en Fuga (tweede en derde deel) uit de Triosonate BWV 526. Op die manier zijn er onder het KV nummer 404a zes Adagio's en Fuga's samengebracht: kostelijke juweeltjes die slechts spaarzaam discografische aandacht hebben gekregen.

Het Emerson String Quartet viel in de prijzen voor een complete opname van Die Kunst der Fuge van Johann Sebastian. Zoiets smaakt naar meer, en dus ging het ensemble op zoek naar soortgelijk repertoire. Dat vonden ze in Mozarts KV 405, vijf transcripties van vierstemmige fuga's uit het WTC voor strijkkwartet. Niet genoeg voor een volwassen cd, maar Mozarts tijdgenoot Emanuel Aloys Förster (1748-1823) bood uitkomst: hij maakte een transcriptie van het gehele WTC voor strijkinstrumenten - van duo tot kwintet. Zestien vier- en vijfstemmige ervan werden gekozen voor deze uitgave. Zo ontstond een staalkaart van eenentwintig fuga's van Bach, gezien door een kamermuzikale bril. Daarbij is Bachs idee van alle vierentwintig toonsoorten gesneuveld, Mozart bijvoorbeeld verschoof BWV 877 van dis-klein (met zes kruisen, een onmogelijke opgave voor strijkinstrumenten) naar bekender terrein: d-klein. Het Emerson Quartet heeft een eminente reputatie, en een traditionele opvatting over de toepassing van vibrato. Bij Bach gaat zoiets gemakkelijk in de weg zitten - om Frans Brüggen te citeren: 'het is alsof het firmament siddert'.

Wie kennis wil nemen van de symbiose Bach / Mozart in KV 404a kan uitstekend terecht bij Brilliant Classics. Op dat label verscheen in 2001 een uitgave van de complete werken, in uitvoeringen die uiteraard rijp en groen in zich verenigen. Maar niet in hoofdstuk 5, deel 6. Daar bevindt zich een juweel van een cd, ingespeeld door drie mannen die regelmatig samenwerken in het Orkest van de Achttiende Eeuw: Rémy Baudet, Staas Swierstra en Rainer Zipperling. Ze spelen uiteraard op oude instrumenten, en dit repertoire is hun dagelijks brood.
Niet alleen de vier driestemmige fuga's komen hier tot klinken, ook het Adagio en Fuga uit de Triosonate BWV 526 en het Adagio en Fuga van Friedemann. Schitterende muziek, perfect uitgevoerd en voorbeeldig opgenomen. Krap drie kwartier, maar zoveel schoonheid valt niet in tijd uit te drukken.

index