CD-recensie
© Siebe Riedstra, juni 2024
American Classics Adams: City Noir - Fearful Symmetries - Girls of the Golden West: Lola Montez Does The Spider Dance ORF Radio-Symphonieorchester Wien o.l.v. Marin Alsop |
Tyger Tyger, burning bright,
In the forests of the night;
What immortal hand or eye,
Could frame thy fearful symmetry?
William Blake, 1794
De Amerikaanse componist John Adams (*1947) weet niet alleen geniaal om te gaan met noten, hij heeft al evenveel fantasie als het gaat om titels en teksten. Getuige zijn autobiografie Hallelujah Junction, verschenen in 2008. Daarin vertelt hij (op pagina 149) hoe hij op de titel van zijn orkestwerk Fearful Symmetries kwam. Het loont de moeite om die tekst hier integraal te citeren.
'In a twelve-month period not long after the completion of Nixon in China I wrote two orchestral works that couldn't have been more different in mood and intent. Fearful Symmetries and The Wound-Dresser. Begun during my stay in Rome, Fearful Symmetries was a thirty-minute industrial-strength boogie scored for essentially the same instrumentation that I'd invented for Nixon in China, including a quartet of saxophones, a double manual synthesizer, and, something new in 1989, a keyboard sampler that played raunchy, garish samples of pop percussion sounds. The phrase comes from the poem "The Tyger" by William Blake. It was not so much the content of Blake's poem that stirred me, but rather the key phrase. "fearful symmetries", that I was drawn to. As I worked on the piece, I found that ideas were coming to me in almost maddeningly symmetrical packages of four-, eight-, and sixteen-bar harmonic units. This was not far removed from the back-and-forth harmonic alternations of "On the Dominant Divide", the final movement of Grand Pianola Music. Rather than try to deconstruct the obviousness of these harmonic structures, I did the opposite, I amplified their predictability and in so doing ended up composing an insistent pulse-driven juggernaut of a piece that has continued to prove useful to choreographers and dancers.'
Om in het bovenstaande citaat de tijdlijn helder te kunnen volgen: Grand Pianola Music dateert uit 1982, Nixon in China uit 1987, en Fearful Symmetries uit 1988 (het hierboven genoemde jaartal 1989 moet een vergissing zijn). Een treffende opmerking uit de toelichting van Frank K. Dewald wil ik daar nog aan toevoegen: Fearful Symmetries might well be subtitled 'Long Ride in a Fast Machine', een verwijzing naar Adams' meest gespeelde orkestwerk, Short Ride in a Fast Machine uit 1986.
Op 8 oktober 2009 stond Gustavo Dudamel voor het eerst als chef-dirigent voor zijn Los Angeles Philharmonic in de Walt Disney Concert Hall. Het programma werd geopend met een nieuw stuk van John Adams, opgedragen aan de stad Los Angeles, met de titel City Noir - alweer zo'n geniale en treffende vondst. City Noir verwijst naar de jaren vijftig, en het genre noir in film en literatuur. Het gaat Adams niet om concrete klanken uit die periode, maar om de sfeer - en dat is dezelfde sfeer die je opsnuift in de eigenwijze filmmuziek van Bernard Herrmann. Ook de jazzmuziek van die periode spreekt een woordje mee, en het was voor Adams dan ook niet meer dan logisch dat een hoofdrol zou worden weggelegd voor de saxofoon - een noir instrument bij uitstek. In het langzame deel mag de trombone losgaan in een hartverscheurende blues solo, en in het laatste deel krijgt de trompet zijn kans. Dit is ook volgens de componist een symfonie in alles, behalve naam. De eer van de première ging naar Los Angeles, maar de opdracht werd verstrekt door een vijftal organisaties, waaronder de Nederlandse ZaterdagMatinee.
John Adams en Marin Alsop trokken lang samen op bij het Cabrillo Festival of Contemporary Music in Santa Cruz, California. Alsop was er maar liefst vijfentwintig jaar music director, en ter gelegenheid van haar afscheid schreef John voor haar de Spinnendans van Lola Montez, die later een plaatsje zou krijgen in zijn nieuwste opera (uit 2016) Girls of the Golden West. Lola Montez (1821-1861) was een dame die door haar uitdagende optredens regelmatig de roddelpers haalde; ze was berucht om haar Spider Dance, een gewaagde tarantella.
Marin Alsop is al weer vijf jaar actief als chef-dirigent van het Weense ORF-orkest, dat te vergelijken is met het Hilversumse Radio Filharmonisch. Ze heeft in dit repertoire een reputatie te verliezen en weet haar musici tot overtuigende prestaties te stimuleren. Op YouTube kunnen we daar kennis van nemen in een uitvoering van Fearful Symmetries, weliswaar met het orkest van de Duitse NDR, en in de Elbphilharmonie, maar daarom niet minder indrukwekkend.