CD-recensie

Sterrollen voor Harteros en Kaufmann

© Paul Korenhof, oktober 2015

Op een filmavond over Il trovatore voor de 'operavrienden' draaide ik onlangs twee delen uit deze opera met Anja Harteros en Jonas Kauffmann. Bij die gelegenheid benadrukte ik ook dat juist veel Duitse zangers tot de beste Verdi-vertolkers behoord hebben - ook (of misschien juist) als zij in het Duits zongen - en dat Harteros en Kaufmann die lijn op hoog niveau doortrekken. In de Münchner enscenering van Olivier Py voelde Harteros met haar krachtige, ietwat donker gekleurde midden zich merkbaar thuis in 'D'amor sull'ali rosee', een aria die - meer dan het lyrische 'Tacea la notte'placida' - vooruitloopt op Amelia ( Ballo) en die andere Leonora (Forza), terwijl Kaufmann met zijn inmiddels licht baritonale tenor de scènes van Manrico zo prachtig fraseerde als ik in jaren niet gehoord heb.

Twee dagen later belandde deze nieuwe Aida onder Antonio Pappano op mijn bureau en werden mijn eerdere indrukken meer dan bevestigd. In 'Se quel guerrier io fossi' klinkt Kaufmann's As op vinto ('Per te ho vinto!') nog een beetje benauwd, maar daarna ontplooit hij een technisch meesterschap zoals ik dat al heel lang van geen tenor meer gehoord heb. Dat hij in staat was tot fluwelen pianissimo's en ragfijn uitgewerkte diminuendi, wisten we al, maar in het verleden paste hij die effecten wel eens toe ten koste van de frasering, schijnbaar vanwege het effect zelf. Hier staan zij echter volledig in dienst van Verdi's partituur en hij eindigt zijn 'Celeste Aida' niet alleen pianissimo en 'morendo' zoals Verdi dat wil (en wat vrijwel geen enkele tenor doet), en hij verhoogt het effect nog met een uitgesponnen diminuendo waarover zelfs Caballé tevreden zou zijn.
In het tweede en vierde tafereel combineert Kaufmann zijn overdachte frasering met gepaste heroïek en in de laatste drie taferelen komen alle elementen op fascinerende wijze bij elkaar. Misschien had hij in zijn duet met Amneris iets meer als onteerde veldheer en iets minder als ongelukkige minnaar mogen klinken, maar vocaal en als karakterstudie klinkt zijn Radamens als een veelbelovende prelude op zijn komende Otello. Wie valt voor de directheid en de italianità van zangers als Del Monaco en Corelli, is hier aan het verkeerde adres, Björling blijft na Caruso de vocale grootmeester die lyriek en heroïek op ideale wijze verenigde en Bergonzi blijft natuurlijk de onovertroffen Verdi-stilist die alle elementen op weergaloze wijze wist te combineren met een uitgebalanceerde frasering. Kaufmann klinkt 'anders' dan zijn voorgangers, minder 'Italiaans' ook, maar gezien zowel het vocale en technische niveau als de overtuigingskracht van zijn vertolking kan ik mij zelfs voorstellen dat hij in dit rijtje voor menigeen op de eerste plaats komt.

Voor mij is de ster van deze uitvoering echtr de Grieks-Duitse sopraan Anja Harteros. Haar mediterrane bloed, haar Duitse achtergrond, de Mozart-ervaringen uit haar beginjaren en haar steeds warmer kleurend middenregister maken haar tot een ideale Verdi-sopraan die de beste vocale elementen van Tebaldi, Milanov, Callas en Leontyne Price in een uitgebalanceerde mix in zich verenigt. Haar lyriek is betoverend en haar dramatische kracht in de climaxen bijna verzengend, terwijl zij in haar tekstbehandeling en frasering finesses en interpretatieve details hoorbaar maakt die doen denken aan haar vertolkingen van grote Strauss-rollen als Arabella en de Marschallin, twee personages die in haar een ideale vertolkster gevonden hebben.
Het probleem bij veel zangeressen is dat zij 'Ritorna vincitor' te groot neerzetten, terwijl de rol moet worden opgebouwd naar de Mijl-akte. In haar eerste optreden zijn lyriek en twijfel nog bepalend, in het tweede bedrijf mag woede gaan meespelen, maar ook daar moet zij nog terug naar onderdanigheid; Harteros' 'Tu sei felice, tu sei possente' tegen Amneris is perfect gedoseerd en haar 'Numi pietà' aan het slot ronduit ontroerend.
Ook in de Nijl-scène mag zij haar kaarten als zelfbewuste koningsdochter niet glorieus op tafel leggen. 'O patria mia' is overwegend lyrisch, in de confrontatie met haar vader delft zij het onderspit en in het liefdesduet daarna moeten op de achtergrond haar gevoelens voor Radames strijden met het feit dat zich zij als gedwongen informante van haar vader bewust is van haar dubbelrol. Pas in het slotduet mag zij voor honderd procent zichzelf zijn, maar daar strooit Verdi met pp, ppp, morendo en dolcissimo.
Aida bezetten met een Wagner-sopraan getuigt van een totale miskenning: Aida is overwegend een lyrische sopraan als Elisabeth in Don Carlos, maar in haar duetten met Amneris en Amonasro moet beschikken over het krachtige borstregister van Amelia ( Ballo ) en de Forza -Leonora. Voor een zangeres dus de ideale Verdi-partij na de eveneens lyrisch-dramatische Leonora in Il trovatore en Harteros maakt er een glansrol van.

Verder horen we in deze opname een indrukwekkende Amneris van Ekaterina Semenchuk die misschien wel jeugdiger maar ook iets minder 'koninklijk' overkomt dan sommige van haar voorgangsters. De stem is prachtig, maar in haar benadering hoor ik toch elementen die soms ietwat veristisch op mij overkomt. Wat goed is voor Santuzza en de prinses van Bouillon is niet altijd goed voor Amneris en ik mis bij haar de grandeur die Harteros in haar lyriek wel weet te bereiken. Ook de Amonasro van Ludovic Tézier voldoet niet helemaal. Tézier is een groot zanger en een groot artiest, maar Amonasro vraagt toch om een donkerder, krachtiger baritonstem dan de sterk lyrisch getinte Tézier opbrengt. De Franse bariton ontplooit echter voldoende persoonlijkheid om als vertolker te overtuigen en dat kan beslist niet gezegd worden van de zwaarovergewaardeerde Erwin Schrott. Zijn Ramfis mist iedereallure, zijn stem is ookniet die van een echte bas en zijn toonvorming mist strakte, karakter en kern. De Farao van Marco Spotti heeft meer uitstraling en het ware misschien beter geweest als zij van rol gewisseld hadden.

Dat brengt ons dan bij de man die waarschijnlijk ook voor die bezetting verantwoordelijk is, de dirigent Antonio Pappano. Hij is een uitstekende operadirigent die het Italiaanse repertoire in zijn vingers heeft, maar hier schiet hij te ver door in 'theatraal musiceren'. Het is alsof hij zijn schitterend spelende Accademia-orkest de hoofdrol wil geven en dat leidt tot eenzelfde effect als wij kennen van sommige Karajan-opnamen: bijna onhoorbare pianissimo's en sterk aangezette fortissimo's. Hier zijn die soms bijna oorverdovend omdat Pappano ook nog extra lijkt uit te pakken met zijn blazers en slagwerkers.
Wat zelden gebeurt: ik moest herhaaldelijk naar de versterker lopen om nu eens zachte passages op te krikken en dan weer ff-tutti af te zwakken. Of verdient een overijverige producer hier de Zwarte Piet? Toen ik grote delen van deze opname verwerkte in mijn radioprogramma, zag ik aan de golflijnen op het scherm pas hoe extreem de orkestpartij som swas vastgelegd en hoe er kennelijk ook binnen bepaalde delen met de regelaars was geschoven. In ieder geval betreurde ik het bij deze opname dat mijn Luxman geen afstandsbediening heeft, maar toen ik ter vergelijking Abbado en Muti erbij pakte, had ik weer nergens last van. Daar viel alles mooi op zijn plaats in een homogeen muziekdrama en dat mis ik bij Pappano. Aida is niet geschreven voor de arena van Verona, maar voor een traditioneel, niet al te groot muziektheater en bij zo'n op intieme dramatiek gerichte benadering gedijt het werk ook het beste! (Waarschuwing: in mijn uitzendingen zijn fortissimo's dus minder sterk dan op de cd, maar ik heb wel het slottafereel een beetje 'opgekrikt'. Dat het orkest ten opzichte van de solisten een veel te prominente rol speelt, kon ik helaas niet veranderen.)

index