CD & DVD-recensie
© Paul Korenhof, augustus 2023
Charpentier: David et Jonathas Reinoud Van Mechelen (David), Caroline Arnaud (Jonathas), David Witczak (Saul), François-Olivier Jean (La Pythonisse), Antonin Rondepierre (Joabel), Geoffroy Buffière (L'Ombre de Samuel), Virgile Ancely (Achis) |
|
Bij voorbaat al de aandacht waard: een live-opname van een barok-opera met een happy ending dat geen happy ending is, uitgebracht op twee cd's met in hetzelfde doosje de complete enscenering op zowel dvd als Blu-ray Disc. Drie keer hetzelfde werk in één doosje, het lijkt iets te veel van het goede, al was het maar omdat de benaming 'tragédie biblique' de indruk kan wekken dat we niet met een opera maar met een oratorium te maken hebben. Niets is minder waar: David et Jonathas is een opera met een grote theatrale kracht en dat wordt door de meegeleverde videoregistratie overduidelijk bewezen.
De grote pech van Marc-Antoine Charpentier (1643-1704) was dat hij een jongere tijdgenoot was van Lully, de gunsteling van Louis XIV, die zich niet alleen een onaantastbare positie had verworven maar ook een monopolie op het terrein van de tragédie lyrique. Ook toen de carrière van Lully zijn einde naderde, bleef de pech Charpentier achtervolgen: toen in 1683 gestreden kon worden om een van de vier beschikbare plaatsen bij de Maîtres de Musique de la Chapelle Royale, was hij door ziekte geveld en moest hij met lede ogen toezien hoe Michel-Richard Lalande voor die post werd uitverkoren.
Charpentier moest zijn heil letterlijk en figuurlijk elders zoeken en vond onderdak bij de jezuïeten van het Collège Louis-Le-Grand. Voor dat instituut schreef hij in 1688 op een libretto van Père Bretonneau David et Jonathas, een 'tragédie biblique', maar geheel in de stijl van de tragédie lyrique in een proloog en vijf bedrijven met ingevoegde divertissements. Het feit dat het werk bedoeld was voor een uitvoering in de kapel van de paters, betekende wel dat vrouwen aan de uitvoering geen deel konden hebben, maar kennelijk waren er voldoende haut-contres voorhanden om dat op te vangen (Charpentier schijnt zelf op dit gebied trouwens ook zijn sporen verdiend te hebben).
Een belangrijker gevolg was het feit dat de proloog niet noodzakelijk een allegorie ter verheerlijking van de vorst of diens familie behoefde te zijn, terwijl de bijbelkennis van de aanwezigen een introductie van het drama eveneens onnodig maakte. Bretonneau en Charpentier profiteerden hiervan door meteen naar de kern van het drama te springen, zij het natuurlijk met een scène waarin de beide hoofdpersonen nog niet optraden. We zien daarin hoe koning Saul, nadat hij de jonge David eerst in zijn paleis opgenomen en daarna uit jaloezie verjaagd heeft, de heks van Endor vraagt de geest van de profeet Samuel voor hem op te roepen.
Ook in de bedrijven die volgen toont David et Jonathas een dramatiek die in menige 'echte' opera van vóór Rameau nog ontbreekt. De scènes van het koor zijn daarbij volledig geïntegreerd in het drama, terwijl de balletten meer zijn dan louter illustratieve dansen. Het sterkste punt is echter de emotionele dramatiek van de personages met als hoogtepunt de scène van David en Jonathas in het vierde en Jonathas' sterfscène in het laatste bedrijf. Hier wordt opera 'muziekdrama' op een hoogte die vergelijkbaar is met Monteverdi's Poppea en het optreden van Phèdre in Hippolyte et Aricie van Rameau.
Op een kleurrijk, bij vlagen wervelend orkestraal tapijt van het door Gaétan Jarry voortvarend geleide Ensemble Marguerite Louise krijgt het drama hier meeslepend gestalte met een solistenteam dat ik mij niet beter kan wensen. Met zijn heldere, strak en expressief gehanteerde tenor is Reinoud van Mechelen vocaal de ideale David, een personage dat hij bovendien in spel en verschijning neerzet als een moderne, niet van emoties ontblote jonge held. Naast hem lijkt de Jonathas van de sopraan Caroline Arnaud wat introverter en ook in haar benadering wat 'vrouwelijker', maar het contrast is effectief en een licht homo-erotische toets in de enscenering (naar mijn gevoel ook al in de muziek aanwezig) verleent extra diepte aan het drama.
De kracht van Arnaud's vertolking blijk in het laatste bedrijf, als Jonathas stervend afscheid neemt van zijn vader, een sonore vertolking van de bas David Witczak die daarmee als Saul het drama van het begin tot het einde omspant. In zijn schildering van angst, naijver, twijfel, woede en liefde voor zowel zijn zoon als diep in zijn geest ook voor David, weet ik niet voor wie ik meer bewondering heb: voor de zanger die die emoties vertolkt of voor de componist die ze drie eeuwen eerder al gezien had.
De kleinere rollen, met onder meer een markante Achis van de bas Virgile Ancely, sluiten uitmuntend hierbij aan en het aandeel van zowel het koor als van de dansers draagt bij tot een prachtig homogene voorstelling. De kleurenrijkdom zet zich voort in de enscenering met een weldoordachte regie van Marshall Pynkoski. Met een sublieme choreografie wist zijn echtgenote Jeannette Lajeunesse Zingg bovendien moderne bewegingselementen organisch te integreren in 17de-eeuwse danspatronen.
De cd's klinken uitstekend, maar nog meer heb ik toch genoten van dvd en BD, die beide met een prachtige beeld- en geluidsweergave de complete voorstelling ook laten zien (ondertiteld in Frans, Duits en Engels). Een extra dimensie danken we aan het feit dat de voorstelling niet werd gegeven in het theatertje van Versailles, maar in de schitterende, schuin erachter gelegen kapel. Wellicht ook als licht ironische knipoog naar Charpentier, die zijn toevlucht vond in de kapel van de jezuïeten omdat het koninklijk theater hem ontzegd was.