CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, december 2018

 

Zelenka: Missa Sancti Josephi ZWV 14 - De Profundis ZWV 50 - In exitu Israel ZWV 84

Julia Lezhneva (sopraan), Daniel Taylor (altus), Tilman Lichdl (tenor), Jonathan Sells (bas), Kammerchor Stuttgart, Barockorchester Stuttgart o.l.v. Frieder Bernius
Carus 83.279 • 58' •
Opname: april 2018, Evangelische Kirche Reutlingen-Gönningen (D)

   

Jan Dismas Zelenka (1679-1745) werd in Lounovice in Bohemen geboren. Hij was de zoon van een dorpsleraar en organist en werd opgeleid aan een Jezuïetencollege in Praag. Zelenka kreeg muziekles van een baron of graaf von Hartig, een beroemd musicus, aldus schrijft hij in een brief uit 1712.
In 1710 trad hij aan als contrabassist en violist bij de Hofkapel in Dresden. Een aantal jaren later was hij vaak in Wenen, waar hij bij Johann Joseph Fux compositieleer studeerde. Het lukte hem niet in Dresden om kapelmeester te worden, toen Johann David Heinichen (1683-1729) overleed. Dat was ongetwijfeld een grote teleurstelling voor Zelenka, die Heinichen vaak ondersteund had. Hij kreeg in 1733 wel de titel hofcomponist en 2 jaar later de titel 'Kirchen-compositeur', een treffende benaming voor een componist wiens oeuvre voor het grootste deel uit kerkmuziek bestaat. Hij componeerde eenentwintig missen, waarvan er één verloren gegaan is.

De Missa Sancti Josephi is aan Jozef, de echtgenoot van Maria, gewijd. Missen voor heiligen bevatten (in principe) nooit het Credo omdat in de tekst van de geloofsbelijdenis wel profeten maar geen heiligen worden genoemd. Zelenka blijkt in deze mis sterk beïnvloed zijn door de opera Cleofide van Johann Adolf Hasse, de latere hofkapelmeester in Dresden, die hier in 1731 werd uitgevoerd. De muziekwetenschapper Wolfgang Horn, verantwoordelijk voor de bladmuziekuitgaven van de op deze cd te beluisteren composities, ziet in deze mis zelfs een keerpunt in de stijl van Zelenka. De Missa Sancti Josephi werd waarschijnlijk voor het eerst in 1732 uitgevoerd.
Het manuscript werd bij het geallieerde bombardement op Dresden in 1945 helaas zwaar beschadigd. Wolfgang Horn slaagde er echter in om de partituur te reconstrueren. Het orkest is groots bezet met hout- en koperblazers en strijkers. De solisten krijgen meer dan in oudere werken van Zelenka de kans om te excelleren en dat doen ze ook. Zonder haar drie uitstekende collega's te kort willen te doen, is sopraan Julia Lezhneva de ster van het solistenensemble. Wat een prachtig timbre en ze klinkt zo sereen, wat prachtig past in deze muziek.

De Profundis componeerde Zelenka in 1724 ter nagedachtenis aan zijn vader. Het opent bijzonder sterk, bijna letterlijk uit de diepte, met drie bassen. Sonore trombones in de eerste twee delen geven de compositie een extra dimensie. Het derde deel voor altus en tenor met een solistenrol voor de hoboïst is echter eveneens indrukwekkend. Via een heel kort vierde deel wordt het slotdeel bereikt, met de beginwoorden uit het Requiem, Requiem aeternam dona eis, Domine. Et lux perpetua luceat eis. Een aangrijpend De Profundis, waaruit blijkt dat de dan nog enigszins minder ervaren Zelenka al tot grote hoogten kon reiken.

In de korte toonzetting van Psalm 113 (114) In exitu Israel de Aegypto (Toen Israel wegtrok uit Egypte) voert het koor de boventoon. Het is een mooie compositie, al valt die toch wel een beetje in het niet bij de twee voorafgaande composities. De cd had wat dat betreft een meer waardig einde verdiend.

Waar veel hedendaagse barokorkesten werken met een minimale groep strijkers, telt het gedegen en goed musicerende orkest van Frieder Bernius niet minder dan 15 strijkers (5/4/3/2/1) en dat heeft door de daardoor vollere klank toch wel zijn bekoring. Het Kammerchor Stuttgart werd 50 jaar geleden door Bernius opgericht. Hoewel het nergens als zodanig wordt aangeduid zou men deze opname als een jubileum-cd kunnen zien, een kroon op het werk van een halve eeuw vruchtbare samenwerking tussen dirigent en koor. Proficiat!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links