CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, juli 2009

 

 

Prokofjev/Berkeley: Symfonische suite uit Schoppenvrouw - Op vredeswacht op. 124.

Irina Tsjistjakova (mezzosopraan, declamatie), Niall Docherty (jongenssopraan), Koninklijk Schots Nationaal Orkest en Jeugd Koor, Koninklijk Schots Nationaal Orkest Koor, Koninklijk Schots Nationaal Orkest o.l.v. Neeme Järvi.

Chandos CHAN 10519 • 66' •


Op het label Chandos zijn diverse minder bekende orkestwerken van Sergej Prokofjev uitgebracht, zoals Herfst, op. 8, de "Russische" Ouverture voor orkest, op.72, en een (gearrangeerde) suite uit Oorlog en Vrede. In veel gevallen werden de opnamen gemaakt door het Koninklijk Schots Nationaal Orkest met Neeme Järvi als dirigent. Na enkele heruitgaven van oudere opnamen verrast Chandos met een nieuwe cd met twee composities van Prokofjev, opnieuw uitgevoerd door het Schotse orkest onder Järvi.

De symfonische suite uit Schoppenvrouw is een arrangement/bewerking van Michael Berkeley (1948). Waar Tsjaikovski een opera over het gelijknamige verhaal van Poesjkin schreef, componeerde Prokofjev muziek bij de film van Michael Romm. Het filmproject werd echter niet voltooid en de muziek bleef onbekend.

Prokofjev hield zich in 1936 met Poesjkin bezig omdat in 1937 de honderdste sterfdag van deze gevierde schrijver en dichter zou worden herdacht. Hij componeerde toneelmuziek voor Jevgeni Onegin en Boris Goedonov. Maar de muziek werd niet in 1937 uitgevoerd, maar pas na de dood van de componist, omdat Stalin in 1937 meer aandacht had voor zijn eigen glorie dan die van Poesjkin. In 1966 stelde dirigent Gennadi Rozjdestvenski de suite Poesjkiniana samen uit Prokofjevs composities, maar Schoppenvrouw werd hierbij niet betrokken. Veel recenter maakte Mikhail Jurovski  een suite voor Schoppenvrouw, in 2005 door Capriccio op cd uitgebracht. Op verzoek van choreograaf Kim Brandstrup maakte Michael Berkeley een balletversie die nu opgenomen is.

Kort samengevat is de inhoud van Schoppenvrouw als volgt. De militair Hermann hoort bij toeval dat een oude gravin zou weten met welke drie speelkaarten een fortuin bij het kaartspel te winnen zou zijn. Via haar dienstmeisje Lisa weet Hermann de oude gravin te benaderen, maar terwijl hij haar geheim probeert te ontfutselen sterft zij uit angst voor hem. Zij verschijnt echter als geest aan Hermann en geeft zo haar geheim prijs. Bij het kaartspel gaat het echter met de laatste en derde kaart mis. Hermann is geruïneerd en wordt krankzinnig.     

De versie van Michael Berkeley bestaat uit 4 delen en een epiloog. Helemaal nieuw klinkt de muziek niet, ook niet voor de luisteraar die onbekend is met de versie van Jurowski. Prokofjev gebruikte namelijk thema's uit zijn (later gecomponeerde) Achtste pianosonate en zijn Vijfde symfonie.

Daar ik niet over de cd, maar wel over een mp3-versie van Jurowski beschikte is het moeilijk een eerlijke vergelijking tussen beide bewerkingen te maken. Het lijkt echter duidelijk dat de versie van Berkeley pathetischer is. Hij benadrukt meer het  dramatische aspect, vooral door een  uitgebreidere orkestbezetting en door het duidelijker benadrukken van de climaxen. Als epiloog gebruikt Berkeley een recent ontdekte pianocompositie, waarschijnlijk uit de  conservatoriumtijd van de componist. Een merkwaardige overgang van orkest naar piano, waarmee Berkeley de luisteraar in het ongewisse laat over het lot van Hermann, in tegenstelling tot Poesjkin.

Hoe beeldend filmmuziek zonder visueel materiaal is, blijft de vraag. Maar desondanks is het een geslaagde poging om de weinig bekende kant van Prokofjev als componist van filmmuziek te belichten.

Op vredeswacht, op. 124 is een oratorium naar een tekst van Samuel Marsjak. Het is een enorme hoeveelheid tekst die op een prachtige, indringende wijze deels gedeclameerd wordt door Irina Tsjistjakova. Ook haar gezongen aandeel is indrukwekkend, en afgewisseld met de koren en de jongenssopraan is het geheel een makkelijk in het gehoor liggende compositie. Gezien het jaar van ontstaan, 1950, is dat ook niet verwonderlijk want in 1948 was Prokofjev nog veroordeeld wegens formalisme. Een van de heftige verwijten was dat hij en collega's als Sjostakovitsj en Miaskovski te elitair waren en te ver van het gewone volk afstonden.  Ondanks de aangescherpte eisen met betrekking tot de toegankelijkheid van de muziek blijkt dat Prokofjev gelukkig toch in staat was een interessante compositie te schrijven.   

De tekst van Samuel Marsjak is geen eenzijdige lofzang op Stalin of het communisme, maar gaat meer over de ellende van oorlog en de behoefte naar algehele vrede. Dat neemt niet weg dat wel in de tekst staat hoe bevoorrecht de 'satellietstaten' zoals Hongarije en Polen zijn en Stalin als vredestichter genoemd wordt.

Het zijn de teksten, die net als Prokofjevs Cantate ter ere van de twintigste verjaardag van de Oktoberrevolutie en de Leninsymfonie van Vissarion Sjebalin een dubbel gevoel veroorzaken. Toch verdient Chandos een pluim dat ze deze muziek heeft uitgebracht, want ook dit werk geeft een completer beeld van de componist Prokofjev.

Neeme Järvi,  het Koninklijk Schots Nationaal Orkest, Prokofjev en Chandos blijken opnieuw een goed kwartet te vormen. De soms wat grootschalige aanpak van Järvi kan Prokofjev's muziek uitstekend verdragen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links