CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, mei 2010

 

 

Nitsch: Symfonie nr. 9 (Egyptische).

Europees Philharmonisch Orkest, Stadskapel Mistelbach, A-capellakoor Mistelbach o.l.v. Peter Jan Marthé.

Gramola 98880/81 • 1.41' • (2 cd’s)

 

 

 


De Oostenrijkse multidisciplinaire kunstenaar Hermann Nitsch (1938) voltooide enige tijd geleden zijn Negende symfonie, met als titel de Egyptische symfonie. Het werk werd opgedragen aan dirigent Peter Jan Marthé, die de compositie dirigeert op deze opname.

Nitsch is een kunstenaar die onder meer bekend én berucht werd met zijn “theater van orgieën en mysteries”. Hij schildert, is theatermaker, literator en is componist. Zijn provocerende werk leidde in de jaren ’60 in zijn behoudende vaderland tot problemen en hij week uit naar Duitsland. Tegenwoordig wordt hij wel, althans in artistieke kringen, gewaardeerd in Oostenrijk, hoewel sommige politici het liefst een deel van zijn werk onder censuur zouden willen plaatsen. Hij krijgt opdrachten als decormaker van de Weense opera en woont weer in zijn geboorteland. Het portret op het cd-boekje toont een man die qua uiterlijk niet zou misstaan in een filmrol als de tovenaar Gandalf uit het boek In de ban van de ring van Tolkien. Een opvallende man die ook markante muziek componeert, blijkens deze opname.

Hermann Nitsch vóór zijn triptiek »The Deposition of the Cross«

Nitsch’ symfonie duurt ruim 100 minuten en vond zijn inspiratie in een reis naar Egypte, met zijn monumentale en archaïsche cultuur. De componist vond ook spirituele inspiratie in het oude Egypte, met name door het Dodenboek. Zowel deze mythische teksten over de reis van de ziel als de muziek van Nitsch zouden het de lezer en de luisteraar mogelijk maken door te dringen tot onbekende diepten in het eigen zijn. Het veranderde bewustzijn zou leiden tot het openen van poorten van de niet alledaagse werkelijkheid. Zijn toelichting bevat nog meer van dergelijke teksten, over de magie, extase en energie van zijn muziek. maar wie new-age rustige kalme muziek verwacht komt bedrogen uit. Deze compositie is energiek en fors en als luisteraar moet je goed het volume onder controle houden om geen ruzie met buren te krijgen.

Wat men over de ideeën van de kunstenaar denken mag, Nitsch oriënteert zich als musicus breed, namelijk in de gehele muziekgeschiedenis van de mensheid. Als specifieke klassieke muziek bronnen noemt de componist de symfonieën van Mahler en Bruckner, de muziek van Scriabin en de monumentale composities van Messiaen.

De symfonie bestaat uit vier delen, Gewaltige Explosion, Ein oft ins Dämonische ausladendes Scherzo, Meditatives Adagio en Großangelegtes, positives oder tragisches Finale. De muziek is niet alleen groots qua geluid, maar zoals uit de titels blijkt heftig, energiek en meestal weinig lyrisch. In praktijk blijkt Nitsch een voorliefde te hebben voor lange tonen, geluiden en akkoorden. Het zijn enorme klankblokken die soms bijna als minimalistische muziek uitgesponnen worden, tot er plotsklaps een grote verandering plaats vindt. De klankblokken doen in eniger mate denken aan de Oekraïense componist Valentin Silvestrov. Nitsch heeft een voorkeur voor monumentale, grootst opgezette muziek, die nauwelijks tot rust komt. In het algemeen is de muziek ‘zwaar’ van karakter, geen hobo’s en violen, maar hevig slagwerk en koperen blaasinstrumenten, aangevuld met, waarschijnlijk, synthesizers en als contrast piccolo’s en op enkele momenten rustige vocale toevoegingen. Fanfares in met name het tweede en vierde deel veranderen snel in kakofonieën van geluid. Kerkklokken leiden niet tot rust, maar tot hevige onrust. Nitsch lijkt ook beïnvloed door ‘muziek van machines’ zoals die gecomponeerd werd door onder meer Mosolov, Honegger en Arseny Avraamov. Met name het derde deel herinnert mij aan de synthesizer popmuziek die ik een jaar of dertig geleden beluisterde. Pas aan het eind van deze Negende symfonie van Nitsch komt er rust in een heel langgerekt koraal met nu wel rustgevende kerkklokken, een onverwachte apotheose.

De orkestbezetting is sterk afwijkend van het standaard symfonieorkest en het tekstboekje laat ons hierover in het ongewisse. De musici klinken in elk geval zeer overtuigend. Dirigent Peter Jan Marthé, die qua eigenzinnigheid vergeleken wordt met Sergiu Celibidache, is een zeer toegewijd uitvoerder van de muziek van Nitsch.

Nitsch’ muziek zal zeker niet door iedereen worden gewaardeerd, maar de symfonie heeft zeker grote zeggingskracht. Voor luisteraars die niet bang zijn voor hedendaagse muziek is het zeker interessant om deze symfonie te beluisteren.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links