CD-recensie
© Kees de Leeuw, januari 2022
Mayer: Symfonie nr. 1 in c – nr. 2 in E NDR Radiophilharmonie o.l.v. Leo McFall |
Dirigentes zijn de laatste jaren aardig in opkomst, in orkesten zien we steeds meer dames maar concerten of cd's met composities van het schone geslacht zijn doorgaans erg schaars. Ik herinner het concert van het Rotterdams Philharmonisch Orkest in 2007 met composities van Fanny Mendelssohn, Clara Schumann, Germaine Tailleferre, Chen Yi en Ellen Taaffe Zwilich. Met als dirigente JoAnn Faletta en de solisten Charlotte Sprenkels (harp) en Daria van den Bercken (piano). Een uniek concert dat, als ik mij goed herinner, dat helaas maar matig bezocht werd. Een concert waarvan Thiemo Wind als recensent van De Telegraaf vooral door de zijns inziens deels matige composities het volgende concludeerde: 'De moraal van het verhaal: met dit soort geforceerde exercities is geen enkele zaak gediend. Het was geen fijne avond.' Ik heb het toen anders ervaren, hoewel niet alle composities even boeiend waren maar dat geldt ook voor een ‘normaal' concert. Het is wel zo dat de schaarse vrouwelijke componisten die we kennen ook nog eens weinig voor orkest componeerden. Met een erg klein aanbod van beschikbare composities is de keuze voor een symfonieorkest vanzelfsprekend nogal beperkt.
Het label CPO heeft een aantal cd's met werken van componistes uitgebracht. Behalve aan Alma Mahler, Clara Schumann en Fanny Mendelssohn zijn er ook een aantal cd's gewijd aan de tot nu toe nog steeds weinig bekende Emilie Mayer (1812-1883). Opvallend is dat zij juist wel veel voor orkest schreef: maar liefst acht symfonieën en minstens vijftien concertouvertures. Heel bijzonder is dat zij zich primair als componiste zag en niet als een pianiste die tevens componeerde.
Ze had het grote geluk dat ze financieel onafhankelijk was en dus niet van haar werk hoefde te leven. Haar vader liet haar veel geld na, maar bezorgde haar veel verdriet door in 1840 zelfmoord te plegen; terwijl haar moeder al overleed toen zij nog een peuter was. De dramatische daad van haar vader was mede debet aan haar eetstoornis. Ze bleef na zijn dood als alleenstaande vrouw achter, maar hield wel contact met haar naaste familieleden.
Dat Emilie Mayer weinig bekendheid kreeg lijkt mede te zijn ingegeven door denigrerende (voor)oordelen over de vrouw als componist, zoals in een recensie tijdens haar leven geschreven werd: 'Was weibliche Kräfte, Kräfte zweiter Ordnung vermögen – das hat Emilie Mayer errungen und wiedergegeben.' Uitgevers noch concertagenten toonden interesse in haar werk, tot enkele jaren voor haar dood, toen ze allang was gestopt met het componeren van symfonieën. Uiterlijk in 1857 schreef zij haar laatste symfonie en waarschijnlijk ook het laatste van haar eveneens acht strijkkwartetten. De eerste symfonie van haar hand wordt gedateerd rond 1845. Na de korte opleving in de laatste jaren van haar leven taande de interesse in haar werk al snel en raakte zij, zoals zoveel componisten, na haar dood al snel in vergetelheid.
Dat zij symfonieën componeerde is wellicht te verklaren door de invloed van haar belangrijkste leraar. In het begin van de jaren '40 kwam zij vanuit de provincie in Stettin (nu: Szczecin in Polen) terecht. In deze hoofdstad van het Pruisische Pommeren bloeide het culturele leven. Mayer nam compositieles bij de meest vooraanstaande musicus van Stettin, Carl Loewe (1796-1869), die concerten organiseerde en dirigeerde. Zo maakte Mayer kennis met de symfonische werken van onder meer Beethoven, Mendelssohn en Spohr. Loewe noemde haar een ''gottbegnadetes Talent' en toen hij vond dat ze niets meer bij hem kon leren, bracht hij haar in contact met een andere docent, de hem goed bekende Adolf Bernhard Marx (1795-1866), een uitstekende muziekwetenschapper maar weinig succesvolle componist. Tot slot volgde ze ook nog lessen instrumentatie bij Wilhelm Wieprecht (1802-1870), die vooral bekend werd als componist en hervormer van militaire muziek.
Mayers Eerste symfonie toont een energieke componist met grote scheppingsdrang en veel creatieve ideeën. Je krijgt gaandeweg het gevoel dat de symfonie mogelijk een soort examenopdracht was, want Mayer lijkt hiermee te hebben willen aantonen wat ze allemaal in huis had; en ja, dat was veel. Afwisseling, veel contrasten en dynamiek kenmerken vinden we zowel in deze als in de Tweede symfonie, die al snel na de eerste tot stand kwam. Snelle en onverwachte wisselingen zetten je als luisteraar soms op het verkeerde been, de langzame delen zijn prachtig en indringend. De muziek is bovenal verrassend en niet direct te herleiden tot de een of andere bekende componist. Het lijkt er dus op dat Mayer gelijk haar eigen weg is gegaan en erin is geslaagd om zich niet te sterk te laten beïnvloeden door een collega, zelfs niet door haar docent Carl Loewe.
De NDR Radiophilharmonie heeft een goede reputatie en onder Andrew Manze lijkt het orkest zelfs nog meer te floreren. Maar gelukkig wordt er ook prima gepresteerd met gastdirigent Leo McFall op de bok. Hij had het voorrecht om Bernard Haitink een aantal malen te mogen assisteren. Hopelijk mogen we meer moois van Emilie Mayer én McFall tegemoet zien!