CD-recensie
© Kees de Leeuw, juni 2011
 |
Tsaar Ivan IV (De Verschrikkelijke)
Sticheron nr. 1 “Voor de dood van Pjotr, Metropoliet van Moskou en geheel Rusland” – Sticheron nr.2, "De ontvangst van de icoon van Onze Lieve Vrouwe van Vladimir" – Fragmenten uit brieven van Ivan IV aan prins Andrej Koerbski
Alexander Kulinich (voorlezer van brieffragmenten), I. Voronov (tenor 1), S. Serjagin (tenor 2), P. Derjugin (bariton), E. Chepikov (bas) o.l.v. Igor Voronov
Melodiya MEL 10 01820 • 75' •
Deze nieuwe cd van het Russische label Melodiya grijpt deels terug op “the first Russian produced compact disc” uit 1989, alhoewel voorop nog te lezen staat “USSR Melodiya”. De repertoirekeuze was tamelijk verrassend, twee Stichera (een hymne uit de Liturgie van de Oosters Orthodoxe kerk). Op de cd uit 1989 staat één Sticheron van Rodion Sjtsjedrin (1932) en één van tsaar Ivan IV (1530-1584). De cd uit 2011 is volledig gewijd aan composities van de tsaar en bevat nog een tweede Sticheron van zijn hand.
Tsaar Ivan IV staat bekend als Ivan de Verschrikkelijke, alhoewel deze vertaling misschien iets te ongenuanceerd is. Ivan de Angstaanjagende of Ivan de Formidabele schijnt een betere vertaling te zijn. Dit neemt niet weg dat deze tsaar de bijnaam de Verschrikkelijke geheel verdient. Het meest berucht is hij wellicht vanwege het doden van zijn eigen zoon en, als het verhaal klopt, het blind maken van architect Postnik Jakovlev nadat deze de Basilius Kathedraal op het Rode Plein in Moskou voltooid had. Maar er kleefde nog veel meer bloed aan de handen van de tsaar. De complexe persoon die hij was inspireerde veel kunstenaars zoals de cineast Sergej Eisenstein, de schilder Ilja Repin en de componisten Anton Rubinstein en Prokofjev.
 |
| Ivan de Verschrikkelijke aan het sterfbed van zijn zoon (Grigorievitsj Schwarz, 1861) |
De tsaar was een erudiet man die meezong in het kerkkoor, maar ook religieuze muziek componeerde. Er is een periode geweest dat Ivan zich gedroeg als een vroom man, geleid door een priester en zijn eerste vrouw Anastasia Romanovna die een goede en kalmerende invloed op hem uitoefende. Wellicht zijn de Stichera uit deze periode. Het tekstboekje laat ons in het ongewisse.
Beide Stichera verwijzen naar historische gebeurtenissen uit de veertiende eeuw. De Sticheron naar aanleiding van de dood van de metropoliet Pjotr (Peter) in 1326 drukt waarschijnlijk waardering uit voor de geestelijke die de bisschopszetel van Kiev via Vladimir naar Moskou verplaatste. De tweede Sticheron is gebaseerd op een ingrijpende en wonderbaarlijke gebeurtenis in 1395. De Aziatische veroveraar Tamerlan (Timur) stond op het punt om Moskou in te nemen, maar plotseling trok hij zich geheel onverwacht terug. Deze handeling werd door de Russen toegeschreven aan het Icoon van Onze Lieve Vrouwe van Vladimir dat uit Vladimir naar Moskou was gebracht.
Het is heel erg jammer dat de teksten van de Stichera ontbreken. Het Kerkslavisch is immers voor de meeste luisteraars absoluut niet te volgen. De unisono muziek die door vier mannenstemmen prachtig wordt gezongen behoort niet tot de meest toegankelijke composities, maar voor de liefhebber is dit een heel interessante aanwinst. De opname is direct, je staat bijna naast de zangers waarvan bijvoorbeeld de ademhaling heel goed te volgen is. Ik ervaar het niet als hinderlijk, maar het is voorstelbaar dat het als te opdringerig wordt ervaren.
De fragmenten uit brieven die Ivan IV schreef aan prins Andrej Koerbski worden goed voorgedragen door Alexander Kulinich. Helaas, ook hier ontbreken teksten en vertalingen in het cd-boekje en met mijn zeer, zeer beperkte kennis van het Russisch blijft dit hoofdstuk voor mij een gesloten boek. Minpuntje is ook dat het eerste fragment wel heel snel volgt na het einde van het tweede Sticheron. Een interval van zo’n vijf seconden is zeker in dit geval echt te kort.