CD-recensie
© Kees de Leeuw, december 2009
 |
Graun: Weihnachtsoratorium.
Ingrid Schmithüsen (sopraan), Lena Susanne Norin (alt), Markus Schäfer (tenor), Klaus Mertens (bas), Rheinische Kantorei, Das kleine Konzert o.l.v. Hermann Max.
CPO 999 707-2 • 74' •
Kerstmis is een inspirerend feest voor veel componisten. Ook diverse barokcomponisten schreven er composities voor, met het accent op het religieuze karakter ervan. Het is een van de belangrijkste gebeurtenissen van het christendom, de geboorte van Jezus Christus die als mens geworden God naar de aarde kwam om de mensheid de kans te bieden om zich met de streng oordelende God te verzoenen.
In een aantal gevallen was het componeren een verplichting. Immers, als
je voor bijna elke zon- en feestdag een nieuwe cantate componeerde ontkwam
je niet aan de kerst. Zo componeerde Telemann heel wat werken voor de
kerst.
Er werd ook instrumentale muziek geschreven die betrekking heeft op het
kerstverhaal. Enerzijds kalme tedere ingetogen pastorale muziek, die verwijst
naar het kind Jezus in de kribbe en misschien ook tot nadenken over het
kwaad stemt. Voorbeelden uit de barok zijn er van onder meer Giuseppe
Torelli (Concert in g, “in forma di pastorale per il Santissimo
Natale”) en Johann David Heinichen (Pastorale per la Notte di Natale).
Anderzijds zegevierende muziek die de blijdschap weergeeft over de geboorte
en de overwinning op het kwaad, die bijvoorbeeld te horen is in trompetsonates
van Pavel Vejvanovski en Johann Heinrich Schmeltzer.
In de kerstoratoria worden deze uitersten verbonden, de enorme blijdschap en de ingetogenheid en inkeer en dat geldt voor het Weihnachtsoratorium van Carl Heinrich Graun (1703/04-1759). Graun was een actief componist en werd in 1740, na onder meer een verblijf in Dresden, kapelmeester bij het hof in Potsdam, waar de muzikale Frederik de Grote resideerde. Hij schreef behalve veel opera’s, met name wereldlijke cantates en instrumentale muziek. Maar zijn religieuze muziek is eveneens respectabel van omvang. Hiervan is vooral zijn passiemuziek bekend. Zijn Weihnachtsoratorium werd betrekkelijk recent herontdekt .
Het oratorium verschilt qua opzet weinig van gelijksoortige composities, aria’s en recitatieven worden met koorzang afgewisseld. Wel valt op dat recitatieven van de evangelist ontbreken. De recitatieven worden door verschillende solisten gezongen en zijn bovendien niet gebaseerd op Bijbelteksten. Dit is eveneens opvallend, behalve enkele citaten uit het Oudtestamentische boek Jesaja, waarin de komst van Jezus als Verlosser en Verzoener van de zondige mensen wordt beschreven en het kerstverhaal zelf is het grootste deel van de tekst niet uit de Bijbel afkomstig.
De teksten van de onbekende dichter leggen vooral de nadruk op de verloren
zondige mens die alleen dankzij Jezus met God op goede voet kan komen
te staan. Tamelijk meditatieve teksten, die sober maar effectief instrumentaal
worden ondersteund. Het koraal Wie soll ich dich empfangen lijkt in het
begin veel op dat van Bach, maar is bij Graun uitgegroeid tot een veel
groter stuk tekst dat ruim 6 minuten duurt. Kenners van het werk van Graun
kennen het overigens al, want hij gebruikte het koraal ook in zijn passiemuziek.
De uitbundige blijdschap, opgeluisterd met trompetmuziek, beperkt zich
tot het begin en eind van het oratorium. Maar de tekst wordt dramatisch
genoeg vertolkt om ook zonder groot orkest indrukwekkend te zijn.
Het is duidelijk dat dirigent Hermann Max van bepaalde stemtypes houdt. Sopraan Ingrid Schmithüsen bijvoorbeeld herinnert soms aan Barbara Schlick van vroegere opnamen, terwijl deze cd ook al weer 10 jaar geleden geproduceerd is. Max blijkt niet van extremen te houden, het moet niet te opvallend zijn, maar de overtuigingskracht mag niet ontbreken. De vier solisten zingen inderdaad met overtuiging, maar vestigen niet sterk de aandacht op hun eigen prestaties. Erg prettig is de goede verstaanbaarheid, ook van het koor. Hoewel Max bij uitstek een koordirigent is verwaarloost hij het orkest niet.
Een prima cd van een compositie die in elk geval voor de echte barokliefhebber een grote aanwinst is.