CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, oktober 2018

 

Geminiani: Concerti grossi op. 7 nr. 1-6

Café Zimmermann
Alpha 396 • 64' •
Opname: september 2017, Auditorium Campra, Conservatoire Darius Milhaud, Aix-en Provence (F)

   

Mijn eerste kennismaking met Francesco Saverio Geminiani (1687-1762) was via een elpee van The English Concert met de titel Grand Concert of Music en met als ondertitel English Baroque concertos. Het was een concerto grosso, een arrangement van de vioolsonate La Folia van Corelli. Hoewel ik nog een beginneling was in de wereld van klassieke muziek was Arcangelo Corelli mij wel bekend. En zijn La Folia sprak mij zeer aan, evenals de bewerking. Toen ik enkele jaren later de concerti grossi op. 7 van Geminiani hoorde was dat een tegenvaller. Ik ervoer de concerten als grillige, soms bijna buitenissige muziek die erg afweek van de mij bekende concerti grossi en vergelijkbare concerten. Inmiddels veel meer bekend met Geminiani een mooi moment om deze nieuwe cd-uitgave met opus 7 te beluisteren.

Geminiani werd geboren in Lucca waar zijn vader violist was. Behalve van Corelli kreeg hij onder meer les van Alessandro Scarlatti. In 1714 verhuisde hij naar Londen met zijn iets jongere landgenoot Francesco Barsanti. Hij trad samen met Händel op aan het hof van koning George I. Italiaanse leerlingen noemden hun vioolvirtuoos Il Furibondo (de furieuze) vanwege zijn expressieve ritmes. Zijn leerling Charles Avison (1709-1770) bewerkte de vioolsonates op. 1 van zijn docent tot een dozijn concerti grossi. Overigens trad Geminiani volgens de muziekhistoricus Charles Burney weinig in het openbaar op. Het lijkt erop dat Geminiani zich slechts profileerde wanneer hij geld nodig had voor zijn muziekuitgaven. Hij was in 1725 betrokken bij de oprichting van een vrijmetselaarsloge waarvan de eerste opdracht was om geld in te zamelen voor de uitgave van zijn eerste set met zes concerti grossi naar opus 5 van Corelli. De loge was wellicht meer een muziekgenootschap met rites van de vrijmetselarij dan een werkelijke maçonnieke afdeling. De uitgave kwam tot stand en Geminiani verliet de loge. Niet lang hierna volgde de tweede set met de andere zes concerti grossi naar Corelli's opus 5 met hierbij de sonate La Folia. Begin jaren '30 organiseerde Geminiani een reeks concerten en financierde hiermee de publicatie van zijn eigen concerti grossi. Het zijn twee uitgaven met telkens zes concerti die verschenen als opus 2 en opus 3.
In de jaren hierna verbleef hij afwisselend langere perioden in Frankrijk, Ierland en Engeland. Hij publiceerde nogmaals een reeks concerti grossi gebaseerd op zes composities van Corelli. In de jaren '40 koos Geminiani zes vioolsonates uit zijn eigen opus 4 voor een nieuwe uitgave met concerti grossi. In 1748 verscheen zijn laatste uitgave, opus 7, in dit genre. Niet gebaseerd op reeds bestaande composities maar met nieuwe werken. Hierna wijdde hij zich vooral aan het schrijven van verhandelingen, vaak vergezeld van composities, zoals The Art of Playing on the Violin. De laatste levensjaren bracht de componist door in Ierland. Er is een apocrief verhaal dat een bediende zijn meester beroofde van een belangrijk muziekmanuscript waaraan Geminiani veel tijd en energie had besteed. Het zou zijn dood hebben versneld. De componist stierf op 74 jarige leeftijd in Dublin en werd hier ter aarde besteld. Later is hij herbegraven in zijn geboorteplaats Lucca.

Opus 7 is, zoals gezegd, de laatste set met concerti grossi die Geminiani publiceerde. Niet minder dan vier keer (3x Corelli en delen uit zijn eigen opus 4) werkte hij bestaande composities om tot concerti grossi. Zijn eerder uitgegeven met twaalf originele concerti, verschenen als opus 2 en opus 3, waren heel positief ontvangen. De composities van Corelli en Händel golden als rolmodel, maar Geminiani kreeg bijna nog meer lof omdat zijn werk meer verrassingen bevatte en fantasierijker was. Zijn opus 7 zou dan zijn meesterwerk in dit genre moeten worden .
Maar dit lijkt mislukt te zijn, zeker in zijn eigen tijd maar ook de hedendaagse receptie is niet onverdeeld positief. De Italiaan lijkt op twee gedachten gehinkt te hebben, enerzijds een eerbetoon aan de concerti grossi van Corelli en anderzijds een vernieuwing met een vrijere en experimentele vorm. De symmetrie, de herkenbare dialoog tussen het concertino en ripieno en de afwisseling tussen langzame en snelle delen die een concerto grosso een zekere voorspelbaarheid geven ontbreken grotendeels in opus 7. De muziek wisselt plotseling van tempo, je hoort geen dialoog tussen concertino en ripieno maar soms wel acht gelijkwaardige partijen die in verbinding met elkaar zijn, maar vervolgens dan hun eigen weg weer kiezen. Zeer plotselinge wendingen doen aan de Sturm und Drang van Carl Philipp Emanuel Bach denken. Het maakt de muziek grillig en onvoorspelbaar en dus heel anders dan de meeste barokke concerti grossi. Opvallend zijn bij voorbeeld ook de soms plotseling ingezette fluiten daar waar verder de strijkers een hoofdrol spelen. Waarom krijgt een deel uit een concert de benaming L'arte della fuga waar elders ook prachtige fuga's voorkomen? De drie delen uit het derde concert worden aangeduid met in Franse, Engelse en Italiaanse stijl. Waarop baseerde de componist deze aanduiding? Want duidelijk herkenbaar zijn de stijlen amper of niet. Wanneer zelfs Rudolf Rasch, een gerenommeerd Nederlandse musicoloog en kenner van deze periode, als schrijver van het tekstboekje het antwoord hierop schuldig moet blijven.
Een deel van het oeuvre van Geminiani waaronder deze compositie kreeg daarom gradaties als onregelmatig, onberekenbaar, wispelturig, asymmetrisch, ongeordend, onsamenhangend en verwarrend. Ik begrijp dat tijdgenoten er moeite mee hadden en nu ook mijn eigen onbegrip van destijds.
En de karakteristieken zijn waar maar wanneer je het positief benadert is het juist fantastisch. Want zelfs een liefhebber van barok, zoals uw recensent, vindt de voorspelbaarheid van veel muziek uit deze periode het zwakste punt. Daarom, laat u verrassen door opus 7 van Geminiani. Dat deden de musici van Café Zimmermann ook en zij houden juist van dergelijke onvoorspelbaarheid. Wel voorspelbaar is dat deze muziek dus een kolfje naar hun hand is en zij de welhaast ideale musici blijken om deze muziek uit te voeren.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links