CD-recensie
© Kees de Leeuw, maart 2011
 |
Artyomov: Requiem
Inna Poljanskaja (sopraan), Lubov Sharnina ( sopraan), Elena Brylyova ( sopraan), Alexsej Martynov (tenor), Mikhail Lanskoj (bariton), Oleg Yanchenko (orgel), Moskou Koor Academie, Kaunas Staatskoor, Moskou Filharmonisch Symfonieorkest o.l.v. Dmitrij Kitajenko
Melodiya CD 10 01760 • 77' •
 |
|
| Vyacheslav Artyomov |
De muziek van de Russische componist Vyacheslav Artyomov (1940) werd in de Sovjetperiode niet erg gewaardeerd door de officiële organen, d.w.z. de Russische Componistenbond. Tikhon Khrennikov, van 1948 tot 1992 de secretaris-generaal van dit orgaan, voerde een verbeten strijd tegen het formalisme, waar onder meer Prokofjev en Sjostakovitsj schuldig aan werden bevonden. Bij de beoordeling van Artyomov werd de term formalisme term misschien niet gebruikt maar zijn muziek was niet conform de Sovjetnormen. Zijn muziek ligt niet altijd even gemakkelijk in het gehoor, is soms complex en vaak religieus geïnspireerd. In de atheïstische Sovjet-Unie waar muziek vooral eenvoudig en bovenal welluidend moest zijn had Artyomov dus weinig kans.
Toen er ten tijde van Gorbatsjov grote veranderingen plaats vonden in de Sovjet-Unie kreeg Artyomov meer mogelijkheden. Hij componeerde een Requiem op de bekende Latijnse tekst als een monument voor de tragedie van de slachtoffers in de Russische geschiedenis. Tegelijkertijd legde hij de nadruk op de inkeer en de verzoening. Artyomov noemde ook het herleven van land en volk na de overwinning op alles “wat licht en openheid verhinderde”. Bij de uitvoeringen in de Sovjet-Unie werd vooral de nadruk gelegd op de slachtoffers van Stalin. Het was (hoogstwaarschijnlijk) het eerste Requiem in de Sovjet-Unie waar de christelijke tekst weer gebruikt werd. Collega’s als Dmitri Kalabevski en Boris Tisjenko die eerder een Requiem componeerden maakten gebruik van teksten van respectievelijk Robert Roždestvenskij en Anna Achmatova.
In 1988, duizend jaar nadat Rusland bij monde van heerser Vladimir de Heilige zich bekeerde tot het christendom, vond de wereldpremière van Artyomovs Requiem plaats in Moskou. Tikhon Khrennikov bleek uiterst opportunistisch en prees de compositie uitbundig. Hij beweerde zelfs dat Artyomovs compositie de Requiems van Mozart en Verdi overtrof.
Gezegd moet worden dat het Requiem van Artyomov inderdaad een indrukwekkend werk is dat zich echter moeilijk laat vergelijken met dat van zijn illustere voorgangers, al was het alleen maar vanwege de ontstaansdata. Belangrijker is echter dat de intentie van de componist anders was. Artyomov richtte zich immers meer op het hier en nu en minder op de gelukzalige toestand in het hemels paradijs. Het werk is bovendien beter vergelijkbaar met het War Requiem van Britten dan met het Requiem van Mozart.
Zeker in vergelijking met andere composities waar Artyomov een beperkt instrumentarium gebruikt is het Requiem massaal. Het orkest wordt soms nog versterkt door een orgel. Wat de massaliteit betreft sluit Artyomov aan bij de heroïeke Sovjetmuziek waarin overwinningen, het socialisme en leiders als Lenin bezongen werden. Maar er heerst zeker geen harmonieuze sfeer. Integendeel, in Artyomovs compositie overheerst vrijwel continu onrust en een gevoel van onbehagen. Pas in de laatste twee delen, Requiem aeternam en In Paradisum, die overwegend instrumentaal zijn, is er rust en troost.
Artyomov ging eclectisch te werk en putte uit de negentiende eeuwse en hedendaagse muziekpraktijk. Ondanks gebruikmaking van muziek uit zeer verschillende stijlperiodes is het Requiem een eenheid met sterke contrasten. Schrijnende soli van sopranen worden afgewisseld met massale koorzang en orkestraal geweld. Aangrijpende vioolsoli worden afgewisseld door koorpartijen die herinneren aan de traditionele orthodoxe Russische liturgie.
De musici stemmen tot tevredenheid, ook al laat het orkest wel eens een steekje vallen. De verstaanbaarheid van de vocalisten laat soms te wensen over, maar dat is deels aan de opname te wijten: die is niet altijd even transparant. Vooral in die gedeeltes waarin het orkest zich groots manifesteert is het klankbeeld ondoorzichtig.
Het Requiem van Artyomov is imponerend, confronterend, weleens weerbarstig en snijdt soms door je ziel. De compositie lijkt mij één van de meest interessante werken uit het oeuvre van Artyomov en is waard om door een groter publiek ontdekt te worden.