CD-recensie

© Harry-Imre Dijkstra, september 2021

Tachtig jaar oud wordt ze in november 2021, Idil Biret: de grote Turkse naam, als we kijken naar de vroegste instrumentale virtuozen uit dat land. Als kind kwam ze naar Frankrijk, was leerlinge van Nadia Boulanger en Alfred Cortot. Later kwam ze nog bij Wilhelm Kempff, die haar als zijn favoriete leerlinge beschouwde. Maar de link met de muziek van Ravel ligt besloten in de jarenlange lessen die ze in Parijs mocht ontvangen van Jacques Février, door Ravel zelf uitgekozen als eerste uitvoerder van het Pianoconcert voor de linkerhand, en van Jean Doyen, die nog tijdens Ravels leven de eerste opname ooit van Gaspard de la nuit maakte.

Naar Birets eigen zeggen heeft ze in de loop der jaren vooral de instrumentale middelen tot overdrijving in Gaspard de la nuit leren verwijderen uit haar interpretatie. Maar eerlijk gezegd is dát niet het meest opvallende onderwerp in deze unieke collectie van drie verschillende opnames van hetzelfde stuk, door dezelfde pianiste binnen twee decennia gemaakt. De eerste opname, uit 1965, komt nu pas voor het eerst uit en laat een jonge, uiterst volwassen klavierleeuwin horen die een machtige greep op de muzikale materie heeft. Dankzij rijping en dosering wordt deze tien jaar later overtroffen door de tweede opname. Bij de derde opname bevindt de soliste zich letterlijk en figuurlijk in ander vaarwater – en twintig jaren verder op haar levenspad: het nieuwe palet met impressionistische kleuren is vluchtig en troebel, ongrijpbaar in de uitdrukking, maar ook minder dramatisch en lichtelijk onbestemd. Het unieke van de heldere en de vanuit de architectuur gedachte ontwikkeling van het driedelige werk is verruild voor iets dat wellicht meer voldoet aan de verwachting – zoals het stuk doorgaans wordt uitgevoerd, zullen we maar zeggen. Maar dat is niet persé beter...

Los van de constatering, dat Biret het in geen van deze drie registraties technisch gezien getroffen heeft met de opnamekwaliteit, moeten we voor de sterkste interpretatie terug naar opname nummer twee van Gaspard de la nuit, drie verhalen uit de gelijknamige collectie van de 19de-eeuwse Franse schrijver Aloysius Bertrand. Bij Biret klinkt waternimf Ondine schijnbaar onschuldig, helder is het kabbelende water waarin ze drijft; naïef-eerlijk komt ze over. Totdat de onrust groeit en haar robuuste stap van verleiding tot overweldiging onontkoombaar is. Biret is hier een meesteres van de controle: ze durft de climax uit te stellen en de wreedheid van Ondine's karakter over de luisteraar uit te storten. In het tweede deel, Le gibet – de galg, behoudt Biret de trage beweging van de klok in de verte, bij het angstaanjagende beeld van het bungelende lijk aan het touw in een zondoorstoofd landschap. Nota bene is haar interpretatie van dit deel twee minuten langer dan in de andere uitvoeringen! Tot slot klankschildert Biret de aalgladde pasjes van de lelijke trol Scarbo volledig. Wie dit stuk kent, rekent allicht op hogere snelheden, maar Biret kiest principiëel voor het karakter boven spectaculaire cascades. Alles bij elkaar geeft deze tweede uitvoering haar mooiste versie van de drie duivelse verhalen – Gaspard is immers de duivel zelve.

index