CD-recensie

 

© Harry-Imre Dijkstra, januari 2022

Balthasar Erben – Sacred Concertos from Danzig

Erben : Dixit Dominus - Ach, dass ich doch in meinen Augen hätte - Passacaglia, Courante, Sarabande - Erbarm dich mein, o Herre Gott - Laudate Dominum - Sonata sopra ut, re, mi, fa, sol, la - Ich freue mich im Herrn - Peccavi super numerum - Magnificat à 12

Weckmann : Toccata in a-klein

Abendmusiken Basel o.l.v. Jörg-Andreas Bötticher
Coviello COV 92103 • 70' •
Opname: jan. 2020, Martinskirche, Müllheim (D)

   

Johann Balthasar Erben (1626-1686) kreeg als jongeman niet de vurig begeerde functie als kapelmeester van de Mariakerk in zijn geboortestad Danzig (Gdansk in het huidige Polen), maar wel een beurs om op reis te gaan. Zes jaren lang bezocht hij belangrijke culturele pleisterplaatsen als Regensburg (waar hij in contact kwam met Froberger), Frankfurt, Keulen, steden in Holland, België, Engeland, Frankrijk (contact met Lully!) en Italië. Na de ontelbare opgedane muzikale ervaringen kon hij in Danzig opnieuw solliciteren voor dezelfde functie en nu kreeg hij 'm! De eerste vijftien jaren waren succesvol voor hem, maar toen zijn neveninkomsten als organist en componist ernstig slonken raakte hij in grote armoede.

Voor de Noord-Duitse muziek van de 17de eeuw is hij van behoorlijke betekenis geweest, zeker wat betreft de figurale muziek. De ontwikkeling van het lied, de cantate en het motet mogen we mede aan hem toeschrijven. De vermenging van Duitse, Franse en Italiaanse invloeden, zo bekend voor de liefhebbers van de Barokmuziek uit de vroege 18de eeuw, maakt Erben tot een belangwekkende pionier. Zijn muziek valt niet alleen op door het beeldende karakter, hij hield ook duidelijk van chromatiek, doorwrocht contrapunt en een rijke harmonisatie. Ongetwijfeld kwam het laatste door in Italië opgedane kennis.

Jammer genoeg is veel muziek van Erben verloren gegaan. Erbens weduwe had geprobeerd om een flinke verzameling manuscripten aan te bieden aan het stadsbestuur, maar die weigerde dat. In ieder geval was het een duidelijk teken van Erbens getaande roem. Tegenwoordig bevindt een deel van de manuscripten zich in de Berlijnse Staatsbibliotheek.

Dat met dit album voor het merendeel wereldpremières gepresenteerd worden is dan ook niet vreemd. Gelukkig zijn ook de twee enige van Erben bekende instrumentale werken hier opgenomen. Bij de vocale werken horen we afwisselend bijbelse teksten (psalmen) en Duitse hymnes. Het vocale en instrumentale ensemble Abendmusiken Basel brengt het album niet zomaar uit: al vele jaren stelt het aan geïnteresseerd publiek in de Predigerkirche in Bazel elke tweede zondag van de maand muziek uit de 17de eeuw voor, naar het voorbeeld van de Abend-Musicken die Buxtehude met Franz Tunder rond 1700 in Lübeck organiseerde om geestelijke muziek ook buiten de context van de kerkdienst bekendheid te kunnen geven.

De concerten en opnames van het ensemble uit Bazel, vaak met bekende musici uit de oude-muziekwereld, hebben al tot veel lof geleid. Ook nu is het niet anders: In klank, proportie, balans, muzikale uitdrukking en technische beheersing valt er nauwelijks meer te wensen! Neem alleen de onwaarschijnlijk gemakkelijk opererende zinkspelers in het Dixit Dominus: zangerig, virtuoos en spatzuiver met fijne toonaanzet, domweg betoverend. Het vocale ensemble biedt precies hetgeen in kamermuziek zo wenselijk is: de stemmen die zich zowel individueel onderscheiden als samen een geheel vormen.

Al zouden we de titel van het tweede werk niet kennen, onmiskenbaar presenteert Erben hier met verrassende cesuren en gepeperde harmonieën een hymne die uit koralen lijkt te zijn opgebouwd. Het Noord-Duitse smaakje proeven we ook direct dankzij de milde orgel- en luitklanken. De lichte beweeglijkheid van de vocale solopartij die sopraan Jessica Jans puur en ingeleefd zingt – en ze zucht zo mooi - heeft veel weg van een Italiaanse aria, echt drama dus! Uit een ander vaatje, dat van Froberger, tapt Erben in de Passacaglia, Courante, Sarabande, door ensembleleider Jörg-Andreas Bötticher gespeeld op een ongetempereerd gestemd klavecimbel. De ornamentiek, fraai in dienst van het dansante karakter van de Courante en Sarabande (Franse dansen!), verlevendigt de melodie maar overheerst die niet.

Het Erbarm dich mein, een meerstemmige hymne van maar liefst elf minuten lang, is ongekend gevoelig en bewijst Erbens gave om treffend intimiteit in klanken op te roepen. Abendmusiken Basel levert met deze uitvoering misschien wel zijn mooiste prestatie.

Het Magnificat à 12 is een stralend werk en vormt een uitstekende afsluiting van dit album, uitgevoerd op zeer hoog niveau. Dankzij de talrijke illustraties, voorbeelden van manuscripten, korte beschrijvingen per werk en de originele teksten met Engelse vertalingen in het boekje is een zeer rijk en compleet album tot stand gekomen, dat met gemak tot de belangwekkendste gerekend mag worden van het onlangs afgelopen jaar.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links