CD-recensie
© Aart van der Wal, november 2022
Ernst Wilhelm Wolf - Christmas Cantatas Willkommen, du sehnlich erbetener Tag (tweede kerstdag) - Seid böse, ihr Völker (tweede kerstdag) - Auf, jauchzet, ihr Christen (eerste kerstdag) - Willkommen, du schönster der Tage (eerste en tweede kerstdag) Beate Mordal (sopraan), Georg Poplutz (bass), Kölner Akademie o.l.v. Michael Alexander Willens
|
|
Naar goede gewoonte bracht CPO ook dit jaar weer een cd uit met onbekende Duitse kerstmuziek. Dit jaar een viertal kerstcantates van Ernst Wilhelm Wolf (1735-1792). Een componist die niet iedereen zal kennen.
Wolf werd op 25 februari 1735 in Großenbehringen bij Gotha geboren en overleed op 1 december 1792 in Weimar. Hij bezocht de gymnasia in Eisenach en Gotha en was een leerling van Gottfried Heinrich Stölzel (1690-1749). In 1754 leert hij in Gotha Carl Philipp Emanuel Bach kennen: een levenslange vriendschap is het gevolg. Wolf studeerde in Jena en kwam vervolgens via Leipzig en Naumburg in Weimar terecht, waar hij de klavierleraar werd van de zeer muzikale hertogin Anna Amalia. Wolf zou zijn leven lang in Weimar blijven. In 1761 werd hij benoemd tot concertmeester van de hertogelijke kapel, in 1763 hoforganist en in 1772 hofkapelmeester. Een eventuele benoeming in Berlijn sloeg hij af.
Toch had hij in Weimar een geduchte tegenstander: Goethe!(1) Lees wat Goethe in zijn brief aan Johann Kaspar Lavater(2) van 10 maart 1777 schreef:
‘… dein Fragment über Wolfen habe weggelassen. Es ging gar nicht. … Das Kupfer ist zwar wie der Kerl nie ist, doch giebt mich's Wunder dass du dadrinn das mancherley fatale nicht bemerckt hast. Mir dünckt wenn ich auch nichts von ihm gewust hätte hätt ich gesagt dass das wohl ein Virtuos nie aber ein Componist seyn könne. Die garstige Selbstgefälligkeit ohne Drang und Fülle und Dumpfheit. …’
Goethe - hij had net zijn Die Leiden des jungen Werthers geschreven - kwam in november 1775 naar Weimar. En dit zei Wolf in een met J.F.R. (Johann Friedrich Reichardt) ondertekend artikel:
‘Ich habe lange geglaubt, es gäbe nichts höheres in der Welt als [C.Ph.E.] Bach; und ein Claviercomponist könne und müsse auf nichts anders denken, als ihm nachzuahmen. Nun ist aber hier zu Lande, seit Göthens [Goethes] Ankunft, alles original geworden: da dacht’ ich, du mußt doch auch suchen original zu seyn.'(3)
 |
Gottlob August Liebe jr: Ernst Wilhelm Wolf (1781) |
En het kan haast niet anders of Wolf heeft Goethe in het vizier in de volgende uitlating in zijn Wahrheiten die Musik betreffend:
‘Diejenigen Kunstrichter, bey welchen alles aufs Gefühl ankommensoll, sind Modekunstrichter. Sie reden so viel von Gefühl und Natur, daß einem wirklich oft Gefühl und Natur drüber vergehen möchte. Wenn Musikstücke nicht für ihr Gefühl sind: so taugen sie, nach ihrem Urtheile, schlechterdings nichts. Es ist zwar ganz richtig, daß man das Gute und Natürliche in der Musik, wie bey andern Künsten, fühlen muß. Aber, meine gewaltigen und gütigen Herrn! haben Sie denn noch nie gehört, daß viel Übung, großer Fleiß, und viel Studium dazu gehört, das Gute vom Schlechten, und das Wahre vom Falschen unterscheiden, oder das Gute und Schlechte richtig fühlen zu lernen? – Nur derjenige, der richtiges Gefühl von Zusammenstimmung hat, der da weis, was melodische Figur ist, der da versteht, ob Zusammenstimmung und Figur mit dem vorliegenden Abdrucke der Natur übereinstimmen; nur der hat richtiges Gefühl bey der Musik.'(4)
Goethe van zijn kant probeerde Wolf in Weimar beentje te lichten en te laten vervangen door zijn jeugdvriend de componist en latere vrijmetselaar Philipp Christoph Kayser (1755-1823), die Goethe’s hoge verwachtingen niet kon of wilde waarmaken.(5) Wolf trouwde in 1770 met Maria Carolina Benda, de dochter van de bekende violist en componist František (Franz) Benda, een gevierde sopraan. Anna Amalia betaalde het huwelijksfeest.
Wolf schreef een groot aantal klaviersonates en -concerten, ruim dertig symfonieën, kamermuziek, Singspiele en kerkmuziek, waaronder een machtig mooi passie-oratorium.
Op de nieuwe CPO cd staan de volgende cantates:
Willkommen, du sehnlich erbetener Tag (tweede kerstdag)
Seid böse, ihr Völker (tweede kerstdag)
Auf, jauchzet, ihr Christen (eerste kerstdag)
Willkommen, du schönster der Tage (eerste en tweede kerstdag)
De eerste drie zijn echte kerkcantates, bestaande uit een openingskoor, een of twee recitatieven, een aria en een slotkoraal. Met de vierde cantate is iets bijzonders aan de hand. Het werk is met ruim 41 minuten speeltijd veel langer dan de eerdere drie cantates, die niet langer dan 12 minuten duren, het is ook ‘operaachtiger’ en doet met z’n accompagnato’s en virtuoze aria’s eerder denken aan een barokke serenata. De toelichting in het cd-boekje brengt de oplossing: het werk blijkt een parodiecantate te zijn van een cantate die Wolf in 1783 schreef bij de geboorte van prins Carl Friedrich van Saksen Weimar, de zoon van Carl August, de lievelingszoon van Anna Amalia. Dat doet je natuurlijk direct denken aan Bachs Weihnachts-Oratorium, waarvan de eerste cantate grotendeels teruggaat op de cantate Tönet ihr Pauken
erschallet Trompeten! geschreven voor de verjaardag van koningin Maria Josepha, de vrouw van August III. En dan begrijp je ook wat zo’n typische operatekst (vergelijk Mozarts Zeffiretti lusinghieri, uit Idomeneo) in deze cantate doet:
Zephyretten, lasst mit sanftem Wallen
blütenschwer auf seine Wege fallen,
atmet ihm die reinsten Düfte zu.
Winket ihm der Schlaf, dann Nachtigallen,
lasset eure Silbertöne schallen,
und mit süßen Wirbeln singet ihn zur Ruh.
De stijl van deze mooie cantates zit ergens tussen ‘empfindsam’ en ‘vroeg-klassiek’ in. De recitatieven doen nog barok aan en de aria’s zijn zonder uitzondering Da Capo-aria’s. De anonieme, typisch 18de eeuwse teksten passen daar wonderwel bij:
Der Gottmensch kömmt, den zu erretten
von Satans Band und schweren Ketten,
der gläubig seinen Namen erht.
Drum traut bei drohenden Gewittern
und wenngleich alle Völker zittern,
ihr Christen diesem Gott allein.
Gerührt im Geist und ein Gemüte,
von seiner Huld, vom seiner Güte
könnt ihr bei ihm stets sicher finden.
De uitvoering van dit alles voldoet aan zeer hoge eisen. De Noorse sopraan Beate Mordal die flink wat te zingen heeft - Wolf schreef de veeleisende sopraanpartijen in Willkommen, du schönster der Tage ongetwijfeld voor zijn vrouw - zingt de sterretjes van de hemel. En ook tenor Georg Poplutz, een leerling van o.a. Christoph Prégardien, verstaat zijn vak. Alleen bariton Matthias Vieweg heeft een iets te lichte bariton en heeft daardoor soms enige moeite met de lage noten. En ik had de hoorns liever wat minder op de achtergrond gehoord. Maar dat is detailkritiek. De Kölner Akademie speelt en zingt onder de vertrouwde leiding van Michael Alexander Willens enthousiast en stijlgetrouw. Een feestelijk cadeau voor onder de Kerstboom!
______________
(1) Zie ook: Kai Köpp: Wahrheiten über Goethes Musikurteil - gerade herausgesagt vom Weimarer Hofkapellmeister. Ernst Wilhelm Wolf als Verfasser einer anonymen Schrift zur Aufführungspraxis. In: Concerto. Zeitschrift für Alte Musik 23 (2006), nr. 208, p. 35 vv.
(2) Johann Kaspar Lavater (1741-1801), Zwitsers filosoof, predikant en dichter. Lavater werd in zijn tijd beroemd met zijn Physiognomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe (1775-1778).
(3) Berlinisches Archiv der Zeit und ihres Geschmacks, 1795, p. 164.
(4) Ernst Wilhelm Wolf, Wahrheiten die Musik betreffend gerade herausgesagt von einem teutschen Biedermann, Frankfurt a.M. 1779, p. 26vv.
(5) Philipp Christoph Kayser werd als zoon van een organist geboren in Frankfurt a.M. Hij was bevriend met Friedrich Maximilian Klinger, de dichter van het drama Sturm und Drang. In 1775 vestigde hij zich definitief in Zürich, waar hij een belangrijke rol speelde in de vrijmetselaarsloge Modestia cum libertate. Goethe bezocht hem in Zürich in 1775 en 1779. Een verzoek van Anna Amalia om haar te begeleiden op haar Italië reis sloeg hij af.