CD-recensie
© Gerard van der Leeuw, november 2023
Loewe: Jan Hus op. 82 Monika Mauch ( sopraan), Ulrike Malotta (mezzosopraan), Georg Poplutz (tenor), Dominik Wörner (bas), Thomas Gropper (bas), Arcis-Vocalisten München, L'arpa festante o.l.v. Thomas Gropper |
|
Onlangs verscheen op het Duitse platenmerk Oehms de tweede opname van een oratorium van de helaas grotendeels vergeten Carl Loewe (1796-1869), een componist die de meeste mensen alleen nog maar zullen kennen van zijn ballades als Erlkönig en Archibald Douglas. Het betreft hier zijn oratorium Jan Hus, gewijd aan het leven en sterven van de grote Tsjechische reformator Jan Hus, die op 6 juli 1415 in Konstanz stierf op de brandstapel.
Wat voor een werk is dit? Robert Schumann, die het werk - door Loewe ‘oratorium’ genoemd - in oktober 1842 vanuit een klavieruittreksel bestudeerde en welwillend, maar niet zonder kritiek besprak slaat de spijker op zijn kop:
‘Wir freuen uns der Thätigkeit des geistvollen Mannes, von der uns obiges Werk wieder Zeugniß gibt. Sein neues Oratorium reiht sich, in seiner Tendenz, den früheren derartigen Compositionen Löwe's an; es ist, schon vom Dichter, nicht für die Kirche gedacht, und hält sich, für den Concertsaal passend oder auch bei musikfestlicher Gelegenheit wohl anzubringen, zwischen Oper und Oratorium. Wir haben noch kein gutes Wort für diese Mittelgattung; bei geistlicher Oper denkt man an etwas Anderes, und dramatisches Oratorium trifft den Sinn auch nicht. Von mancher Seite ist sogar gegen die ganze Kunstgattung angestritten worden. Sollen der Musik aber Charaktere, eben wie Huß, Guttenberg, wie Luther, Winkelried und andere Glaubens- und Freiheitshelden, gänzlich entzogen bleiben, weil sie weder ganz für die Oper, noch ganz für die Kirche passen? Mir scheint, Löwe hat ein Verdienst um die Gattung, die wenn auch noch kein Epochen-Werk geliefert hat, doch auch noch nicht zu Ende gedacht ist.’
Dirigent-zanger Thomas Gropper verwoordt het in zijn uitvoerige toelichting op het werk als volgt:
'Die meisten [seiner] Oratorien entfernen sich von liturgischer oder kirchlicher Strenge und nähern sich der Gattung der Oper an. In Jan Hus etwa werden zwar Choräle und ein dreiteiliges Kyrie in tradioneller Satztechnik verarbeitet, daneben stehen indes volksliedhafte Chöre mit Opernwirkung, kantable Arien im Stil etwa der deutschen Spieloper der 20er- und 30er-Jahre des 19. Jahrhunderts und ausgedehnten Ensembles.'
De partij van Hus is mijns inziens dan ook terecht niet geschreven voor een bas, maar voor een, toegegeven uiterst zachtmoedige (helden)tenor. Opera-achtig doen ook de scenes met de zigeuners aan. Loewe heeft later een deel van het ‘zigeunerkoor’ gebruikt in zijn late Zigeuner Sonate, op. 107b.
Anderzijds is ook de invloed van de passies van Bach - Loewe dirigeerde in Stettin al in 1831, twee jaar na Mendelssohn Bachs Mattheus-Passion - duidelijk hoorbaar.
 |
Carl Loewe (1796-1869) |
En de invloed van Bachs passies zit ook in de tekst. Bijvoorbeeld daar waar de vrouw van keizer Sigismund kort voor de veroordeling van Hus net als de vrouw van Pilatus gekweld wordt door boze dromen.
Ook het citeren van ‘de laatste woorden’ van Jan Hus roept natuurlijk associaties met de passie (de zeven kruiswoorden) op. Daar is het ‘O sancta simplicitas’. En natuurlijk het het beroemde ‘Jetzt bratet ihr die Gans (‘hus’ is het Tsjechische woord voor ‘gans’), bald kommt ein Schwan (het symbool voor Luther), den wird man ungebraten lahn.’ Hier citeert Loewe heel toepasselijk Luthers ‘Ein feste Burg’ (de laatste noot staat in een nieuw systeem en is hier weggelaten):
 |
|
De toelichting van Thomas Gropper (Duits en Engels) bevat ook goede informatie over de schrijver van de tekst van het oratorium: de geograaf, germanist, pedagoog en oprichter van het eerste Duitse blindeninstituut August Zeune (1778-1853). En uiteraard ook over de reformator Jan Hus, de invloed van John Wyclif op zijn denken, zijn ijveren voor het Tsjechisch en zijn moorddadige veroordeling ondanks de door keizer Sigismund verleende vrij-geleide. Een veroordeling die plaatsvond tijdens het Westers Schisma, een tijd met maar liefst drie pausen tegelijk. Nog altijd is de sterfdag van Hus in Tsjechië een nationale gedenkdag.
De uitvoering van dit alles kan haast niet beter. Alle uitvoerenden zijn gepokt en gemazeld in de ‘oude muziek’. En dat levert een spectaculair helder resultaat op. Overal is de tekst uitstekend te verstaan. De Arcis Vocalisten uit München verrichten kleine wondertjes. En ook de prima akoestiek van de Himmelfahrtskirche en de mooie opname maken dit tot een memorabele uitvoering.
Overigens nam Thomas Gropper in 2018 met vrijwel dezelfde uitvoerenden Loewes Passionsoratorium Das Sühnopfer des neuen Bundes (1847) op. En: als de plannen doorgaan komt er nog meer. Loewe schreef tenslotte zo’n 17 oratoria.