CD-recensie

 

© Gerard Scheltens, maart 2017

 

Sibelius: Kullervo op. 7 - Finlandia op. 26

Kortekangas: Migrations

Lilli Paasikivi (mezzosopraan), Tommi Hakala (bariton), Minnesota Orchestra, YL Male Choir o.l.v. Osmo Vänskä

BIS-9048 • 114' • (2 cd's)

Opname: februari 2016, Orchestra Hall, Minneapolis (VS)

   

Al in 2006 publiceerde Maarten 't Hart op deze site een interessant stuk over de Kullervo-symfonie van Sibelius, het 'oerwerk' waarin de 26-jarige componist in de kern alles al vastlegde wat nog zou komen. Is het een symfonie, een bundel symfonische gedichten, een cantate, een opera? Sibelius noemde het 80 minuten durende werk "een nieuwe symfonie, helemaal in de geest van Finland" (zoals hij later ook te kennen gaf de Lemminkaïnen-suite op. 22 als een soort symfonie te beschouwen). Gezien de programmatische inhoud, waarbij het koor het verhaal vertelt en de zangsolisten de rollen van Kullervo en zijn zus/geliefde spelen, is er een groot verschil met de zeven "absolute" symfonieën, al voldoen ook die in veel opzichten niet aan de traditionele formele eisen.
In bovengenoemd artikel op deze site beschrijft Maarten 't Hart de geschiedenis van de Kullervo-symfonie en de inspiratiebron, het nationale Finse epos Kalevala . Dat werd in 1835 in zijn eerste vorm gepubliceerd door de medicus Elias Lönnrot, die volksverhalen verzamelde en herschiep. Later voegde hij nog meer verhalen toe en in 1849 kreeg het epos zijn definitieve vorm.
De uitgave van de Kalevala gaf de grote stoot tot het nationale zelfbewustzijn van de eerst door de Zweden en daarna de Russen overheerste Finnen. Helden als Lemminkaïnen en Kullervo spraken zeer tot de verbeelding en dat vond al snel ook zijn weerslag in de muziek. In 1860 ging in Helsinki de Kullervo-ouverture van de jonggestorven Filip von Schantz (1835-1865) in première, maar het was vooral Aino van Robert Kajanus (1856-1933) dat grote indruk maakte en voor Sibelius de inspiratiebron vormde die leidde tot de compositie van Kullervo. Maarten 't Hart, die dit werk destijds niet had kunnen horen, ging er vanuit dat het om een grootschalige symfonie ging. Tegenwoordig weten we beter, dankzij de opname van Osmo Vänskä met zijn orkest van Lahti (BIS CD-1223). Aino van Kajanus blijkt een symfonisch gedicht te zijn dat suggestief, expressief en effectief gecomponeerd is, maar niet langer duurt dan een kwartier.

Kullervo is een interessant en dramatisch werk, hier en daar wat onevenwichtig, maar het draagt bij tot verdieping van ons begrip van het later werk. Een nieuwe opname is nog steeds een gebeurtenis, al is het allang geen verborgen stiefkind meer, want er bestaat minstens een dozijn opnamen van. Alle Sibelius-minnende "usual suspects" onder de dirigenten - Paavo Berglund (de onbetwiste pionier), Esa-Pekka Salonen, Jukka-Pekka Saraste, Neeme Järvi, Paavo Järvi, Jorma Panula, Ari Rasilainen, Leif Segerstam plus Sir Colin Davis - hebben een opname gemaakt, sommigen zelfs meer dan een. En natuurlijk ook Osmo Vänskä, de man die het orkest van Lahti opzweepte tot een formidabele Sibelius-reeks en daarbij ook Kullervo niet vergat. Zijn weergave uit 2001 (BIS CD-1215) behoort tot de beste in dit toch al op hoog niveau staande rijtje.
Ter afsluiting van zijn tweede Sibelius-cyclus heeft Vänskä het met zijn orkest in Minneapolis in 2016 nog eens overgedaan, weer met het fameuze YL-mannenkoor (ook bekend als Helsinki University Choir), dat op zeven (!) van de andere opnamen meedoet. De mezzo Lilli Paasikivi als Kullervo's zus/geliefde was ook te horen op Vänskä's vorige opname, maar ze zingt nu samen met de bariton Tommi Hakala die zijn Kullervo-sporen al eerder verdiende bij Segerstam op het Ondine-label.
Het is naar mijn mening de beste Kullervo-opname tot nu toe. Opvallend is dat Vänskä's vertolking qua tempi (vrijwel gelijk) en autoritatieve visie nauwelijks veranderd is sinds 2001, maar tal van orkestrale details komen er scherper uit, mede dankzij de magnifieke concertopname. De dramatische vocale prestaties van het koor zijn onberispelijk, Hakala is krachtig en dramatisch en Paasikivi loepzuiver en ontroerend. Deze fraaie uitgave lijkt mij een must voor iedereen die deze grondstof voor Sibelius' totale symfonisch oeuvre - tevens een fascinerend werk in it's own right - wil leren kennen. Maar... wie Vänskä's eerdere opname al kent zal eigenlijk weinig nieuws ontdekken.

De tweede cd van slechts zo'n 35 minuten is dan eigenlijk verrassender. Aanleiding voor de concerten in februari 2016 was het feit dat zo'n 150 jaar geleden de Grote Finse Migratie naar de Verenigde Staten op gang kwam. Veel Finnen vestigden zich in wat in Minnesota, Michigan en Wisconsin de "Finn Hook" is gaan heten. Om dat te vieren kreeg de componist Olli Kortekangas (1955), leerling van Rautavaara, opdracht tot een orkestwerk met als thema migratie. Een onderwerp dat - toevallig of niet - in de VS nu veel politieke aandacht krijgt. Zo ontstond Migrations voor mezzosopraan, mannenkoor en orkest op tekst van de Fins-Amerikaanse dichteres Sheila Packa. De gezongen dichtregels zijn verdeeld in vier strofen, afgewisseld door orkestrale tussenspelen, met nadruk op de hoorn, klarinet en cello. Het is een meeslepend en toegankelijk werk, heel mooi gezongen, dat nog gevolgd wordt door de vocale versie van Finlandia, waarin het koor nog even grandioos kan uithalen. Mooi!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links