CD-recensie

 

© Gerard Scheltens, juni 2011

 

 

Röntgen: Vioolconcert nr. 1 in a - nr. 3 in fis - Ballade voor viool en orkest

Liza Ferschtman (viool), Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz o.l.v. David Porcelijn.

CPO 777 437-2 • 73' •

www.juliusrontgen.nl

 

 


Hoe aangenaam was de verrassing toen de violiste Ragin Wenk-Wolff in 2005 een opname uitbracht van Julius Röntgens Vioolconcert in a-klein uit 1902, in combinatie met een concert van Jenö Hubay en Chaussons bekende Poème. Het betekende de eerste kennismaking met een fraai werk, dat op 7 februari 1903 in het Concertgebouw in première was gegaan met Bram Eldering als solist. In de opname van Wenk-Wolff op het Centaur-label klonk het krachtig en virtuoos. Bij Liza Ferschtman, die er nu de tweede opname van maakt, krijgt de overvloedige lyriek meer kansen.

De cd is onderdeel van het steeds respectabeler wordende Röntgen-project van CPO,waarbij David Porcelijn als dirigent een centrale rol speelt. Steeds meer delen van Röntgens omvangrijke oeuvre komen beschikbaar, zodat we eindelijk zelf kunnen oordelen over de muziek van de man die deciennalang gold als een onstuitbare componeermachine zonder eigen stijl. Hoe onrechtvaardig dat oordeel was, is inmiddels wel aangetoond. Ook al zijn Röntgens helden - vooral Schumann, Brahms en Grieg - nooit ver uit de buurt, hij was een gedreven toonvinder. Wat hij tekortkwam aan baanbrekende originaliteit, wordt gecompenseerd door een onmiskenbare melodische gave, een groot vakmanschap en een grondige kennis van instrumenten en orkestratie.

Luister maar naar de liefdevolle vioolbehandeling in dat Concert in a. Op grond van misinterpretatie van zijn notities heeft men lang gedacht dat het zijn Derde vioolconcert was, maar Röntgen-biograaf Jurjen Vis, de vaste toelichter van de CPO-serie, maakt duidelijk dat het om nummer één gaat. Net over de drempel van de twintigste eeuw gecomponeerd, maakt dit zangerige concert een nostalgische indruk. De viool neemt de leiding en is bijna constant aan het woord. In de hoekdelen ligt de nadruk op bloeiende virtuositeit, het langzame middendeel is een contemplatief Lento. Het orkest, bescheiden van omvang, heeft vooral een volgende rol. Midden in de levendige finale speelt de viool een door het orkest omspeelde oud-Nederlands aandoende melodie, zoals Röntgen wel vaker belangstelling toonde voor volksmelodiek.

De Ballade voor viool en orkest dateert uit 1918 en duurt ruim een kwartier. Mogelijk verklaart het leed dat de Eerste Wereldoorlog had aangericht het melancholieke karakter van dit werk. Ook de opgewektere gedeelten blijven ingetogen. In bepaalde tertsenfiguren van de houtblazers in de langzame passages meen ik een zekere invloed van Sibelius te herkennen.

In 1926 componeerde Röntgen een Tweede vioolconcert in D, maar de cd maakt de sprong naar het Derde in fis uit 1931. Hij droeg het op aan Jelly d'Arányi en verkeerde daarmee in het gezelschap van Ravel, die Tzigane voor haar schreef, en Vaughan Williams die zijn Concerto Academica aan haar opdroeg. Maar Röntgens concert heeft zij nooit gespeeld. Pas in 1942, tien jaar na zijn vaders dood, bracht Joachim Röntgen het in première met het Concertgebouworkest onder Van Beinum. Bijna dertig jaar jonger dan het eerste heeft dit Derde concert eigenlijk dezelfde eigenschappen: lyrisch, melodierijk, dankbaar voor het solo-instrument geschreven en - zo men wil - 'ouderwets' voor de tijd van ontstaan. Maar dat laatste is tachtig jaar later helemaal niet belangrijk meer.

Wat we hier hebben zijn twee geslaagde vioolconcerten uit de romantische school, van een componist met een vaardige hand en een gevoelig oor. Beslist persoonlijker en boeiender dan alleen maar 'vakkundig'. En Liza Ferschtman toont ons feilloze techniek, gevoelvol spel, een mooie toon en een integere houding ten opzichte van deze muziek. Het orkest smelt prachtig samen met de viool (let eens op het zoetgevooisde begin van het Andante tranquillo van het derde concert) en de opnameklank is onberispelijk uitgebalanceerd. De miskende Röntgen, die tegenwoordig zo druk bezig is het stof der vergetelheid van zich af te slaan, kan geen betere dienst worden bewezen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links