CD-recensie
© Emanuel Overbeeke, januari 2024
Strategier: Arnhemsche Psalm Nikki Treurniet (sopraan), Drew Santini (bariton) Peter Blok (verteller), Brabant Koor, Phion, Orkest van Gelderland en Overijssel o.l.v. Ed Spanjaard |
|
Herman Strategier was tijdens zijn leven (1912-1988) een van Nederlands meest gespeelde componisten. Hij vervulde vele functies in het muziekleven en schreef vele werken in talrijke genres in een stijl waarbij hij bewust rekening hield met het niveau van de musici die hem om een stuk vroegen en met een publiek dat wel open stond voor nieuwe elementen maar niet zeer experimenteel was ingesteld. Bij voorkeur schreef hij Musique pour faire plaisir (ook de titel van de biografie aan hem gewijd), maar het Franse element in zijn muziek, mede afkomstig van zijn leraar Hendrik Andriessen, sloot een Duits instinct voor frasering, architectuur en dramatiek bepaald niet uit.
Zijn Arnhemsche Psalm is zijn langste werk en gaat over een kwestie waar hij ook persoonlijk zeer bij betrokken was. Het stuk ontstond in 1955 ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de bevrijding van de stad Arnhem (waar Strategier tijdens de oorlog woonde). De gemeente vroeg hem de muziek te maken bij een tekst van de bevriende dichter Jan Engelman die net als Strategier en zeer gelovig en zeer van de wereld was. Zowel in tekst als muziek zijn zeer verschillende elementen op een moeiteloze wijze verenigd. In de tekst de beschrijving van oorlogshandelingen en de bezinning daarop: de angst voor vervolging en onderdrukking met alles wat daarbij hoort plus de hoop op en verwachting van bevrijding, in die bezinning de afwisseling van religieuze en niet-religieuze motieven. In de muziek de balans tussen Frans en Duits getinte aspecten, tussen spreken en zingen, tussen vocale en instrumentale delen en altijd de geslaagde poging om met een relatief eenvoudige middelen (zowel in stijl als speelbaarheid) een krachtige expressie op te wekken. Het genre declamatorium-oratorium heeft iets oubolligs, maar de muziek verheft het tot iets ver boven een oude conventie. Die rekbaarheid blijkt ook uit het feit dat een verteller anno 1955 de tekst waarschijnlijk met meer pathos zou hebben gebracht, terwijl de verteller nu met waarschijnlijk iets minder nadrukkelijk theater aan de woorden dezelfde lading geeft. De bewoordingen zijn misschien voor hedendaagse begrippen soms wat ouderwets (Engelman was reeds voor de oorlog een beroemd dichter), maar de muziek en het onderwerp maken de beschreven feiten en de reactie erop actueel. Hoewel Strategier duidelijk een exponent is van de componeerstijl die in Nederland dominant was tussen 1920 en 1970 (een neoclassicisme met impressionistische en expressionistische tinten), klinkt de muziek eerder persoonlijk dan tijdgebonden.
Waarschijnlijk inspireerde Strategiers grote betrokkenheid bij dit onderwerp hem tot deze prestatie, want ik vond dit het beste dat ik ooit van Strategier heb gehoord, mede dankzij de uitstekende musici. In ander werk hoorde ik veel meer conventie en vakmanschap en minder de diepgang achter de Musique pour faire plaisir. Die andere werken zijn korter en ook eenzijdiger. Wellicht noopte de lengte hem ertoe de vele aspecten van zijn taal te combineren op een wijze waardoor men niet zozeer de bouwstenen hoort maar het geheel. Extra prettig is ook dat werken als dit die men zelden hoort (dit is een concertopname die aanvankelijk alleen bestemd was voor eenmalige uitzending door de radio) nu ruimere verspreiding kunnen krijgen.