CD-recensie

© Emanuel Overbeeke, oktober 2021

Er zijn kort door de bocht gezegd twee soorten bewerkingen: de praktische en de creatieve. De praktische zijn van en/of voor mensen die muziek voor een ander instrument graag op hun eigen instrument(en) willen spelen, domweg omdat ze het goede muziek vinden. Omdat veel van deze musici (gevorderde) amateurs zijn, zijn de arrangementen eenvoudig en vooral gericht op herkenbaarheid van het origineel voor de musicus en de luisteraar. De creatieve zijn van componisten die het onvermijdelijke verlies bij het arrangeren willen compenseren met nieuwe persoonlijke elementen die hopelijk even boeiend zijn als wat verloren ging.

Bas Verheijden heeft als pianist en arrangeur duidelijk meer met de eerste dan met de tweede groep. Dat hij zich als arrangeur vooral stortte op Die Zauberflöte , zegt veel over hem en de Mozart-receptie. Veel opera's van Mozart waren in de negentiende eeuw nauwelijks bekend met als grote uitzondering Don Giovanni. Le Nozze en Die Zauberflöte waren niet geheel onbekend, maar stonden bij publicisten en toehoorders veel lager aangeschreven. Die eeuw is ook de bloeiperiode van de creatieve arrangementen met als kroonjuwelen de operaparafrases van Franz Liszt waaronder een grote fantasie op thema's uit Don Giovanni. He begin van de populariteit van meer opera's van Mozart is ook het begin van de periode waarin creatieve arrangementen in lager aanzien stonden.

Verheijden speelt uit Liszts fantasie die passages waaraan Liszt het minst aan Mozart heeft toegevoegd. Ook Verheijden als musicus voegt weinig toe. Liszts arrangementen zijn voor musici met vooral veel durf en flair. De grootste opgave voor vertolkers is niet de moeilijkheid van de noten (want tegenwoordig kan elke conservatoriumstudent het spelen), maar het karakter (de musicus moet lak hebben aan keurig beschaafd spel en net als Don Juan de wereld willen veroveren). Lukt dat, wat soms gebeurt, dan is het resultaat om te zoenen; mislukt het, wat vaak gebeurt, dan begrijpt men alle negatieve oordelen over Liszt. Verheijden heeft die fuck you-mentaliteit niet, vandaar dat hij de veel minder creatieve arrangementen veel beter speelt. Dat geldt vooral de delen die hij bewerkte uit Die Zauberflöte, de twee arrangementen die hij maakte van twee delen uit Don Giovanni (de ouverture plus de confrontatie met de Commendatore) en de twee uit Le nozze di Figaro (de Sinfonia en Se vuol ballare). In de overige (uit Don Giovanni de Serenade in de versie van Wilhelm Backhaus en uit Le nozze di Figaro twee delen door Thalberg en Leidesdorff), die neigen naar het creatieve maar in de kern weinig creatiefs bieden, blijft hij aan de voorzichtige kant, net als in de oorspronkelijke werken van Herzogenberg en Beethoven. De eerste was een brave borst uit de omgeving van Brahms, de tweede was toen hij dit schreef een jongeman en brutaal in de kiem. Dat laatste komt in Verheijdens spel te weinig aan bod. Het interessantste aan de cd is het repertoire, vooral de composities van Beethoven en Herzogenberg.

De cd was een goede aanleiding opnieuw te luisteren naar Backhaus' uitvoering van zijn eigen arrangement (deze lijkt neutraal en zakelijk, maar is dat beslist niet: Backhaus durft meer dan het lijkt) en naar de geweldenaars in Liszts Don Juan Fantasie. Alleen, wat moet je doen als je wel van opera's van Mozart houdt (uiteraard!), ze dolgraag wil spelen en niet van dit exceptionele kaliber bent? Dan speel je deze arrangementen op deze manier. De grootste winnaar van dit project is hoe dan ook Mozart.

index