CD-recensie
© Emanuel Overbeeke, januari 2017
Theo Loevendie - Works for Piano Drie inventies (1957) Ralph van Raat (piano) Attacca ATT 2017150 • 62' • Opname: augustus 2016, Sweelinckzaal, Conservatorium van Amsterdam |  |
Op 21 januari gaf Ralph van Raat in het Amsterdamse Orgelpark een recital met alle werken voor pianosolo van Theo Loevendie. De componist was aanwezig, improviseerde op het orgel, wat hij niet eerder in het openbaar had gedaan, en nam het eerste exemplaar in ontvangst van de nu besproken cd. Wie alle werken in chronologische volgorde beluistert op eerst het concert en daarna de cd, doet prettige ontdekkingen.
De eerste is dat de minder bekende stukken vaak net zo goed zijn als de bekendste (tot die laatste groep behoren vooral Strides en Walk, die wel al eerder waren opgenomen, maar zelden zo goed en zeker niet beter).
Van de vroegere stukken genoot ik het meest van de Toccata, die begint als parodie op Ravel en snel vervolgt met Loevendie in de kiem met veel toonherhalingen, de onberekenbare details van speelse figuren (ongetwijfeld de doorwerking van de jazzmusicus) en het denken meer in cellen en ritmen dan in de verschijnselen tonaal en atonaal.
De tweede is dat vanaf het moment dat Loevendie meer een klassiek componist lijkt of is, zeker vanaf de jaren tachtig en negentig, het speelse er weliswaar een beetje van af gaat, maar dat meer en meer een gevoel voor architectuur verschijnt dat de aandacht voor details ietwat naar de achtergrond dringt. Hoewel bij Loevendies verschijning in de klassieke wereld zijn muzikale middelen en met name de niet-westerse inbreng erbij breed werd uitgemeten, klinkt zijn muziek zelden stereotiep exotisch of avantgardistisch en gelukkig evenmin postmodern of neotonaal. Als hij al aan schuurt tegen traditionele retoriek in zijn opbouw van spanning, zoals soms in zijn pianowerk vanaf de jaren negentig, kan men hem gelukkig nooit betrappen op traditiebesef in de middelen, hooguit in het concept. Op die momenten lijkt zijn muziek kortstondig voorspelbaar. Even voorspelbaar aan de cd is trouwens de hoge kwaliteit van Ralph van Raats tekstboekje bij de cd.
Dat Loevendies muziek bijna altijd zo goed klinkt, is mede te danken aan Ralph van Raat die bij zijn grote liefde voor hedendaagse muziek beschikt over een klassiek instinct voor hiërarchie en structuur, helderheid in frasering en ritmische frasering stelt boven andere parameters. Dat betekent niet dat hij andere aspecten onbelangrijk vindt, maar wel dat hij ze de juiste positie geeft. Zeer duidelijk is dat te horen in Red, Yellow and Blue dat begint als een exercitie in klank en door zijn soberheid in kleur en lijn doet denken aan het werk van Mondriaan. Maar geef dit stuk aan een romanticus die de intensiteit van het moment plaatst voor de lange lijn (en qua temperament meer een Duitser dan een Fransman is) en het effect wordt totaal anders of verdwijnt. Beluistering twee keer van de pianist kort na elkaar (eerst het concert en daarna de cd) maakt duidelijk dat hij meer en meer op de cd speelt alsof hij een concert geeft, dus zonder de lichte geremdheid die sommige cd-opnamen (bepaald niet alleen bij hem) op den duur meer verkrampt dan precies maken. Vergeleken met zijn spel in de pianomuziek van Louis Andriessen op de cd en op het podium van enkele jaren terug, op zich al twee opmerkelijke prestaties, is de vooruitgang op dit punt niet te missen.
Theo Loevendie wil niet op zijn lauweren rusten, dus componeerde hij voor Ralph van Raat een nieuw werk. De pianist ontving het manuscript zes dagen voor het concert. Dat voor het concert ook nog instuderen, lukte helaas niet (het was al opmerkelijk te zien hoe gemakkelijk en natuurlijk de overige complexe stukken klonken), dus daar mogen we ons binnenkort op verheugen.