CD-recensie

© Emanuel Overbeeke, januari 2024

Volgens de boeken is Rudolf Escher (1912-1980) een van onze grootste componisten, maar in de concertzaal is daar weinig van te merken. In het eerste decennium na zijn dood kreeg zijn werk (niet alleen composities) nog aardig wat aandacht, daarna slonk de belangstelling langzaam maar gestaag. Deze dubbel-cd is de eerste in lange tijd, al maakte Thomas Beijer aan het begin van zijn carrière al een prachtige opname van Arcana. (De box van Brilliant Classics met drie cd's bevat heruitgaven van opnamen van voor 2000.) Het goede aan deze dubbel-cd is dat dit niet slechts cd-opnamen zijn, maar live-opnamen van concerten, gemaakt in 2020 en 2021 tijdens het Orlando Festival dat wegens geldgebrek zichzelf helaas moest opheffen en dat een prachtig podium was voor interessante, vaak nieuwe kamermuziek. Goed is ook dat dit in meerderheid jonge musici zijn en niet ouderen die deze muziek nu spelen omdat dit, toen zij nog jong waren, gebruikelijker was dan nu. Een ander aantrekkelijk aspect is de aanwezigheid van vele buitenlandse musici die het spelen van Nederlandse muziek blijkbaar net zo normaal vinden als Nederlanders het spelen van Adès, Saariaho en Rihm.

Desondanks knaagde er iets en de oorzaak ligt vrees ik zowel bij de muziek als bij de musici. De stukken van Escher die mij het meeste aanspreken, zijn de werken die hij schreef tijdens en kort na de oorlog (Sinfonia, Arcana, Musique pour l'esprit en deuil en Hymne du Grand Meaulnes, en in mindere mate Le tombeau de Maurice Ravel). Al deze werken hebben een hyperactieve koortsachtige geladenheid, mede ingegeven door de oorlog, die de beste vertolkers kunnen transformeren tot een sterke expliciete dramatiek waarin een Duits aandoend pathos is vermengd met een Frans getint gevoel voor harmonie en kleur.

Hoewel van Escher vaak wordt gezegd dat hij is beïnvloed door de muziek van Debussy en Ravel, begrijpelijk omdat hij reeds voor de oorlog uitvoerige teksten schreef over beide componisten, heeft zijn muziek weinig tot niets van de gereserveerde, quasi-achteloze en on-Duitse wijze van expressie; eerder dreigt er onweer, als de donkere wolken de sfeer al niet lange tijd bepalen. In de stukken op deze dubbel-cd is die sfeer vrijwel afwezig. Het dichtst daarbij in de buurt komen nog de Passacaglia voor orgel (een vooroorlogs werk waarvan hier voor het eerst een opname verschijnt) en de Sinfonia per dieci strumenti, dat in mijn herinnering veel meer een loden last draagt dan hier. Gelet op het spel van de musici is het vermoed ik een bewuste keuze de stukken op deze cd te ontdoen van een aardse zwaarte terwijl ze hooguit bij momenten iets hebben van de Franse invloed.

Wat paradoxaal genoeg daarbij niet helpt, is het niveau van de musici. Enerzijds zijn de stukken niet eenvoudig om te spelen, anderzijds is de speeltechnische beheersing van het instrumentarium dusdanig groot en zo gegroeid in de afgelopen decennia dat elke worsteling uit de stukken is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor een bijna rustig en vaak ondramatisch doornemen van de werken. Behalve de reeds genoemde Passacaglia zijn alle werken ooit eerder opgenomen. Dat die vroegere opnamen soms zeer oud zijn, helpt bij het constateren van het contrast. Bij het Danzi Kwintet in het Blaaskwintet en bij Ed Spanjaard in de Sinfonia hoor ik meer demonstratief vuur; de musici op deze dubbel-cd spelen ongetwijfeld met passie (om eens een gedevalueerd modewoord te gebruiken), maar een ietwat laconieke toon overheerst. Alleen vanwege die laconieke toon en Eschers wetenschappelijke fascinatie voor de relatie tussen compositieprincipes en de menselijke waarneming deel ik de typering van Eschers muziek als zijnde intellectueel. Dit bezwaar geldt bij het ene stuk meer dan bij het andere. Het meest heb ik genoten van het Trio voor hobo, klarinet en fagot en de Sonate voor cello solo.

Ik weet niet of Escher van deze werken een ideale uitvoering in gedachten had, in ieder geval was ik blij de stukken weer te horen. Mijn kritiek op sommige interpretaties moet het gelukkig afleggen tegen mijn waardering voor de beste stukken.

index