CD-recensie

© Emanuel Overbeeke, augustus 2021

Volgens sommigen is het niet bon ton om in de ene recensie te reageren op een andere. Ik ben het daar niet mee eens. Het gaat wat mij betreft meestal niet om de mens maar om de zaak. Bij debat hoort vaak een zichtbare opponent. En debatteren kan gelukkig ook zonder populistische pressiemiddelen. Neem de muziek van Boulez. Een van de clichés over zijn muziek (en daarachter ligt een bijna populistische wijze van muziekbeschouwing) is dat zijn muziek cerebraal zou zijn, een idee onlangs nog herhaald door een presentator van Radio 4 naar aanleiding van de uitvoering op het jongste Grachtenfestival van Boulez' Dialogue de l'ombre double. De termen cerebraal en ontoegankelijk worden gehanteerd, niet alleen bij Boulez, als de componist populaire en meteen toegankelijke expressiemiddelen grotendeels lijkt te schuwen en liever praat over techniek (vaak ingewikkelde techniek) dan over expressie (alsof techniek in meer populaire muziek een kleinere rol zou spelen). Die gedachte, hoe verleidelijk en begrijpelijk ook, gaat voorbij aan het feit dat ook zogeheten ‘moeilijke' componisten evenzeer uit zijn op expressie en in hun muziek en wellicht ook als persoon net zo emotioneel zijn als mensen die meer vertrouwde middelen hanteren. Doorslaggevend voor begrip zijn niet de middelen, maar is het karakter waardoor men wel of niet geraakt wordt. Gewenning is daarbij even cruciaal als het feit of men zich voor het vreemde wil openstellen. Elmer Schönberger in zijn jongste boekje sprak daarom terecht niet van wennen aan het nieuwe, maar ontwennen aan het vertrouwde. De wereld van Boulez met zijn bruuske afwisselingen van energie, felheid, wreedheid, intimiteit, sensualiteit en schoonheid kan men zich ook buiten de muziek uitstekend indenken. Zo wereldvreemd is zijn karakter niet.

Naar aanleiding van de cd van Carolin en Jörg Widmann schreef iemand dat Boulez met deze stukken een grotere kans maakt op de eeuwigheid dan op grond van zijn vroegere werk waarin de lyriek nauwelijks aanwezig zou zijn. Die uitspraak is om meerdere reden aanvechtbaar. Luister maar naar vroegere werken als Le marteau sans maitre, de Eerste pianosonate en Pli selon pli. Ook de vroegere werken roepen associaties op met impressionisme, alleen is daar de lyriek onderdeel van een palet van vele karakters in een grillige verhouding. In de werken op deze cd en ook in Éclat, Messagesquisse en Dérive 1 lijken de wilde haren afgeknipt, maar schijn bedriegt. De balans slaat weliswaar door naar de lyriek en zachtaardigheid, maar deze eigenschappen werken sterk juist omdat de tegenpolen ook aanwezig zijn. De schijn van louter schoonheid wordt nog versterkt doordat broer en zus Widmann deze kant benadrukken in hun uitvoeringen, met name Jörg op de klarinet, en die zo overtuigend brengen dat Boulez bijna een neoromanticus wordt met atonale tinten. Het is niet de eerste keer dat Boulez dit overkomt: bij de uitvoering van zijn drie pianosonates door de Fin Jumppanen schijnt hij te hebben gezegd: ‘zo kan het blijkbaar ook' en de diverse uitvoeringen van Pli selon pli onder leiding van de componist maken duidelijk dat de ontwikkeling van de dirigent en de componist op dit punt enigszins gelijk lopen.

De uitvoering is in zekere zin een uitvoering van deze tijd. Het vriendelijke expressionisme van Widmann de musicus past bij Widmann de componist, bovendien staat de componist met zijn vriendelijkheid en poging het complexe toegankelijk te maken denk ik voor een breder cultureel fenomeen. In ieder geval pleit het voor de kracht van Boulez' muziek dat het ook deze interpretatie toestaat en doorstaat. Het omgekeerde (vredelievende muziek zeer oorlogszuchtig uitvoeren) kan ik mij veel moeilijker indenken.

index