Schubert: Pianoonate in c, D 958 (1828).

Bartók: 15 Hongaarse boerenliederen Sz 71 (1914/18).

Szymanowski: Uit Masques op. 34(1915/16) (selectie)-   Shéhérazade - Tantris, de nar.

Prokofjev: Pianosonate nr. 7 in Bes, op. 83 (1939/42).

Svjatoslav Richter (piano).

BBC Legends BBCL 4265-2 • 80' •

Live-opname: 7 december 1970 Royal Festival Hall, Londen.

---

Op deze goed gevulde cd staat het complete recital dat Svjatoslav Richter op 7 december 1970 gaf in de Royal Festival Hall in London. Alleen de toegiften (Prokofjev en Debussy) ontbreken.

Richter is hier, aan het begin van de jaren zeventig, op de toppen van zijn kunnen. Wie zijn agenda van 1970 bekijkt ziet dat hij het betreffende programma al het hele jaar door speelde: van Warschau tot Tokio, van Milan tot Philadelphia. Daarbij wisselden de Schubert sonate en Moesorgski's Schilderijententoonstelling elkaar af: fascinerend omdat van Richter bekend is hoe zorgvuldig hij zijn programma's samenstelde!!

De radio-opname van de BBC is van een matige kwaliteit: het bij vlagen zeer dynamische spel van Richter is af en toe hoorbaar teveel voor de apparatuur! Het geluid is overigens wel zeer natuurlijk: er is duidelijk niets gemanipuleerd om de opname op te "pimpen"!

Schubert

De Sonate in c, een van de drie die Schubert in de laatste maanden van zijn leven schreef, krijgt een welhaast bezeten uitvoering. Richter vliegt er werkelijk in (met alle risico's van dien) maar al bij het tweede thema begint hij te toveren met dynamiek en toucher: de manier waarop hij steeds weer van (klank)kleur wisselt is ontroerend en betoverend. Als het eerste deel voorbij is heeft de luisteraar al meer voor zijn kiezen gehad dan in een heel recital van menig ander pianist.  

In het tweede deel gaat Richter helemaal tot op het bot: de desolate schoonheid van Die Winterreise maar ook de kaalheid en de woedende uitbarstingen die zo eigen zijn aan Schuberts late muziek maken dit deel als vanzelf tot het "hoogtepunt" van deze sonate. De maniakale Tarantella die als Finale dient voert (net als in het strijkkwartet Der Tod und das Mädchen) rechtstreeks de afgrond in.

	Svjatoslav Richter

Bartók

De 15 Hongaarse Boerenliederen van Bartók krijgen van Richter gelukkig ook een volwassen behandeling. Hij gaat onder het oppervlak van deze "eenvoudige" liedjes en weet ook de opbouw van het stuk prachtig te laten horen. Onder de titel schuilt namelijk een vierdelige Suite bestaande uit: Vier oude wijsjes - Scherzo - Ballade met variaties - Oude danswijsjes. Het geheel  is zo ingenieus geconstrueerd dat er een spanningsboog van begin tot einde loopt, vergelijkbaar met de Zes Roemeense Volksdansen (die echter veel populairder zijn geworden). 

Het publiek is helaas minder geïnteresseerd. Londen leed hoorbaar onder een stevig verkoudheidsvirus in december 1970!

Szymanowski

De hypersensitieve, magische en quasi oriëntaalse klankwereld van Szymanowski is ook in goede handen bij Richter. Hij was één van de weinige pianisten die muziek van deze grote Poolse componist regelmatig programmeerde op zijn recitals.  Zowel uit Métopes (1915) als Masques (1915/16) speelde hij twee delen en ook een selectie uit de Mazurkas op. 50 was vaak op zijn programma's te vinden. Zijn hele leven bleef hij ook werken aan de Tweede Sonate maar niet tot eigen tevredenheid (zoals blijkt uit zijn notitieboekjes en de commentaren van zijn vrouw!).

Szymanowski's muziek is van een duizelingwekkende moeilijkheidsgraad. Dat hoor je er trouwens niet meteen aan af: geen voer voor virtuozen die snel willen scoren dus. Bovendien zijn Szymanowski's werken ook muzikaal zo complex dat er een zeer heldere  geest voor nodig is om deze muziek voor een groot publiek begrijpelijk te maken.

Net als bij zijn Skrjabin-opnames doet Richter dit echter moeiteloos: hij dringt door tot het hart van de muziek en laat horen dat deze trilogie (uit 1915/16) op hetzelfde niveau staat als Gaspard de la nuit (1908) van Ravel. Jammer dus dat hij het derde deel Don Juan's Serenade nooit speelde: hij had de gewoonte om echt alleen te spelen wat hij mooi vond.

In Shéhérazade verbluft hij met ragfijne trillertjes in pianissimo en pianississimo en bovendien weet hij het stemmenweefsel te allen tijde helder te houden.  Szymanowski geeft meer een impressie van deze Oosterse prinses en haar verhalen dan dat hij aan letterlijke verklanking doet. Geen Rimski-Korsakov dus!

	Svjatoslav Richter

Tantris, de nar (gebaseerd op de Tristan-parodie van Ernst Hardt uit 1906) is een afwisseling van burleske capriolen en mysterieuze, ingetogen momenten. In het toneelstuk laat deze Tristan nooit zijn ware gezicht zien maar opereert als Tantris (met een masker!). Dat Richter zich in dit toneelstuk op zijn plaats voelt behoeft geen betoog: in zijn "vrije tijd" acteerde hij graag en regisseerde ook geregeld zowel toneelstukken als opera's. Eigenlijk was het hele leven een toneelstuk vond hij. Deze parodie moet hem vast heel goed bevallen zijn!

Prokofjev

Richter gaf de wereldpremière van de Zevende Sonate van Prokofjev na het stuk, volgens overlevering, in vier dagen ingestudeerd te hebben. Daarna was het werk de rest van zijn leven "van hem".  Hij vergroeide er als het ware mee en speelde het alsof hij zelf de componist was van deze muziek.

Woorden schieten duidelijk tekort voor de alles of niets uitvoering van deze "Oorlogssonate". Het middendeel is van een quasi verleidelijke, decadente schoonheid tussen de twee oorlogsdelen ingeklemd. In het laatste deel verbijstert Richter door, waar de meeste pianisten al bijna knock-out zijn, nog een tandje bij te schakelen en het slot zo gearticuleerd en ritmisch te spelen alsof hij net fris begint aan zijn recital! 

	Hetzelfde programma in Milaan op 25 mei 1970, maar nu met Moesorgski in plaats van Schubert

Opvallend ondertussen zijn de overeenkomsten tussen deze composities van Prokofjev en Schubert: in beide sonates staan passages van een onaardse schoonheid tussen woeste, uit rots gehouwen muziek. In allebei de gevallen is het een compositie van een ziel in nood, op het randje van de waanzin. 

Ondanks de wat moeizame geluidskwaliteit boeit dit zeer avontuurlijke recital van begin tot eind. Een cd om vaak bij terug te komen!

Tot slot nog enkele tips. Een zeer interessante site voor Richter fans is deze site. Maar ook dit blog bevat heel veel persoonlijke informatie. En voor mensen die makkelijk in het Frans lezen is er een zeer persoonlijk kijkje in zijn denkwereld: het boek van Youri Borissov Du côté de chez Richter, verschenen bij Actes Sud.