CD-recensie

© Bas van Westerop, februari 2009

Brahms: Vioolconcert in D, op.77.
Korngold: Vioolconcert in D, op.35 (1945).

Nikolai Znaider (viool), Wiener Philharmoniker o.l.v. Valery Gergiev.

RCA 88697 103362 • 67' •

Opname: Musikverein, Wenen, december 2006

Dit is een heel goede, traditionele uitvoering van het Vioolconcert van Brahms en een werkelijk fantastische van het Vioolconcert van Korngold. Of er iemand is die op zoek is naar een opname van juist deze twee werken weet ik natuurlijk niet: een originele combinatie is het zeker!

Violist Nikolai Znaider is één van de misschien wel twintig jonge topviolisten die momenteel over de wereld reizen. Hij was op zijn zestiende al winnaar van het Carl Nielsen Concours en won in 1997 de Koningin Elizabeth Competitie in Brussel. Zijn viool is de Guarneri del Jesu die ooit werd bespeeld door de legendarische Fritz Kreisler.
Eén van de kenmerken van zijn vioolspel is de werkelijk prachtige, honingzoete toon: de vergelijking met een zanger is al snel gemaakt. Een ander in het oog (en oor) springend aspect van zijn persoonlijkheid is zijn serieuze aanpak die op een diepe kennis van de muziek is gebaseerd: hij weet heel goed wat hij wil!

Veel indruk maakte hij op mij toen hij in 2004 samen met Valery Gergiev in Rotterdam het Vioolconcert van Tsjaikovski speelde. Waarschijnlijk door repetitiegebrek ontstond de uitvoering terplekke. Gergiev speelde de introductie “op z’n Russisch” zoals hij gewend was. Vervolgens zette Znaider in: helder, klassiek en zonder enig “romantisch vertoon”, en ging zo door…. Je zag de verbazing in het gezicht van Gergiev: Wat is dit…wat gebeurt hier? De aarzeling… en toen volgde hij. Zowaar een wonder voor een dirigent die zich normaal gesproken echt door niemand laat vertellen in welk tempo en op welke manier een stuk gespeeld dient te worden! Wat daarna volgde was echt een revelatie en een totaal nieuwe Tsjaikovski: afgestoft en echt klassiek! Geen ritardandi, geen gezwijmel én …geen coupures!

	Nikolai Znaider (1975)

Op deze cd speelt Znaider wederom fenomenaal al wordt deze uitvoering van Brahms’ Vioolconcert misschien wel té mooi gespeeld, als dat al kan. Alles is lyrisch, zangerig, melodisch gedacht en het orkest speelt vol, verzadigd en volslank: je waant je in een waar (klank)paradijs maar na 10 minuten begin je op een vonkje spontaniteit te wachten.

De tempi zijn bedaard in alle drie de delen: van het eerste deel ken ik geen langzamere versie (hier bijna 24 minuten). Hoogtepunt van deze benadering is het langzame deel waarin de intimiteit en liefdevolle sfeer prachtig worden gerealiseerd. Het laatste deel is ook weer aan de rustige kant: gek genoeg laat Znaider juist hier technisch wat steekjes vallen! Kuchjes maken duidelijk dat dit een compilatie van live uitvoeringen is en een paar niet gelijke inzetten wijzen daar ook op: wat mij betreft geen enkel bezwaar!

Ooit hoorde ik Gergiev dit concert met Vadim Repin vertolken: die uitvoering was verzengend en in het laatste deel een compleet zigeunerfeest! Het was overduidelijk Gergiev’s concept waarin Repin mee kon gaan! Op deze cd echter gaat Gergiev met Znaider mee en laat het orkest af en toe een haast Bruckneriaanse klank produceren. De introductie van het eerste deel (met Gergiev’s gekreun) lijkt het begin van een symfonie: serieus en met meer oog/oor voor vorm dan voor details! Maar tsjonge, jonge wat klinkt dat orkest (die zaal) mooi!

Alles bij elkaar genomen: een opname voor liefhebbers van een prachtig klinkend en spelend orkest en dito solist in een zeer liefdevolle uitvoering. Voor meer avontuur: Kremer met Bernstein op DG. Echte klassiekers: Oistrach (diverse opnamen) en Heifetz (met Reiner in een ongelooflijke 34 minuten, maar met eigen cadens). Mijn eigen tip: Perlman met Chicago Symphony/Giulini op EMI.

	Erich Wolfgang Korngold (1897-1957)

Gek genoeg is de spontaniteit, het risico’s durven nemen, wel aanwezig in de uitvoering van het concert van Korngold. Dit virtuoze kitsch concert was ooit een paradepaardje van Jascha Heifetz en beleeft de laatste jaren een heuse ‘revival’,al is dat vooral op cd. Anne-Sophie Mutter, Leonidas Kavakos, Hilary Hahn: ze hebben het allemaal op hun repertoire!

De muziek van dit concert komt uit diverse Hollywood-films waarvoor Korngold de muziek al eerder had geschreven: Another dawn (1937), The Prince and the Pauper (1937), Anthony Adverse (1936) en Juarez (1939), films met grote sterren als Bette Davis, Olivia de Havilland en vooral Errol Flynn.
Het voormalig wonderkind Korngold, de hemel in geprezen door o.a. Mahler (“de nieuwe Mozart”) en Richard Strauss, schreef al jaren filmmuziek en emigreerde in 1938 naar Amerika toen de situatie in Europa voor hem als Jood te gevaarlijk werd. De violist Bronislaw Huberman bleef maar vragen om een Vioolconcert en na enig plak- en knipwerk kwam dit concert te voorschijn. De première vond plaats in 1947 en werd gespeeld door Jascha Heifetz die het daarna als dankbaar en uiterst virtuoos concert vaak speelde.

Het is een echt “speel”stuk: briljant voor de solist met “catchy tunes” maar ook voor het orkest een knap lastige partij. Het orkest is zeer uitgebreid bezet (Hollywood-sound zou je haast zeggen maar ook Zemlinsky gebruikte zo’n orkest!).
Het lijkt erop alsof dit concert “gewoon” is opgenomen in een lege zaal: nu klopt technisch werkelijk alles! En hier komt dus ook de spontaniteit te voorschijn. Wellicht durfde Znaider onder studiocondities iets meer risico’s te nemen? Het spettert en sprankelt werkelijk de luidsprekers uit: het is meeslepend, verleidelijk en zeer muzikaal! Gergiev en de Wiener Philharmoniker vermaken zich hoorbaar en klinken als hét ideale Hollywood-orkest! Wat zullen ze een lol hebben gehad!

Voor Korngold lijkt me dit dé moderne uitvoering. Anne-Sophie Mutter op DG klinkt rauw (lelijke opname) en humorloos in de finale. Het orkest onder Previn is niet echt happy en voegt niets toe. Kavakos (op dvd, ArtHaus Musik) neemt de finale in zo’n tempo dat het geen karakter meer heeft.

Heifetz’ eigen opname (de tweede versie uit 1953) is een verhaal apart: het is één van zijn allerbeste opnamen maar is wel wat achterhaald qua klank. Zijn unieke viooltoon tilt het werk echter naar een totaal ander (hoger) niveau! Daar had Korngold geluk mee want anders was het waarschijnlijk gegaan zoals met al die andere prachtige, hoog-romantische muziek die hij heeft geschreven: onbekend en dus (helaas) onbemind.

Een goede cd dus, prachtig qua opname, goed tot zeer goed qua uitvoering. De Korngold is top. De Brahms is zo’n opname die je bij elke volgende beluistering meer gaat waarderen.

index