CD-recensie

 

© Aart van der Wal, januari 2017

 

Phantasia Musica

Voigt: Sonate voor viool en continuo (Celle, 1691)

Schenck: Suonate a violono e violone o cimbalo op. 7 (Amsterdam, 1699)

Viviani: Sonate 90 (uit Codex 726, Minoritenkonvent, Wenen)

Kindermann: Sonata Terza in scordatura (uit Canzoni, Sonatae, una, duabus, tribus & quator violis, Pars Posterion Neurenberg, 1653)

Baal: Sonate voor viool en continuo (uit Opus Primum, 1677)

Walther: Hortulus Chelicus nr. 1 (Mainz, 1688)

Albertini: Sonata VII (uit XII Sonatinae a violino solo)

Furor Musicus: Antoinette Lohmann (viool), Jörn Boysen (klavecimbel, orgel), Sarah Walder (viola da gamba), María Sánchez Ramirez (cello), Harjo Neutkens (luit, theorbe, barokgitaar)

Globe 5265 • 65' •

Opname: augustus 2014, Dorpskerk, Renswoude

www.antoinettelohmann.nl

www.globerecords.nl

 

Phantasia Musica. Fantastische muziek, muzikale fantasie, het mag wat mij betreft allebei. Het is de titel van het nieuwe album van de Nederlandse (barok)violiste Antoinette Lohmann en haar ensemble Furor Musica. Een op en top muzikaal gezelschap om furore mee te maken, bijval mee te oogsten, zoals uit deze cd ook blijkt.

Zeven zeventiende-eeuwse componisten die zich creatief hebben uitgesloofd, maar waarvan er geen een in de hedendaagse barokpraktijk nog binnen de gangbare periferie valt. Er zijn in dit geval zelfs maar liefst drie cd-premières te registreren, sonates van Johan(nes) Schenck en van Johann Jakob Walther (niet te verwarren met zijn naamgenoot, de tekenaar en schilder die bloemen en vogels minutieus wist uit te beelden en ook bekend is van een fragmentarisch dagboek dat hij tijdens de Dertigjarige Oorlog bijhield).

Jawel, de noten zijn er, keurig bewaard zelfs, maar die zeventiende-eeuwse term 'Phantasia Musica' verwijst wel degelijk naar de verwachting dat de vertolker(s) hun fantasie laten gaan. Met mate weliswaar, waar er bestaat ook nog zoiets als conventie, maar desalniettemin waren veel composities, zoals de toccata, fantasia en capriccio, toen eigenlijk uitgeschreven improvisaties. Het is dus niet allemaal zwartwit en dat weet dit ensemble ook als zodanig te 'bespelen'.

De viool van Antoinette is een bijzonder instrument, gebouwd door Egidius Snoeck. Het bevindt zich nog in de oorspronkelijke staat en is bespannen met vier darmsnaren. Het jaartal is in ieder geval van vóór 1700. De strijkstok is een replica van de korte, convexe (bol aan de ene, hol aan de andere kant), zeventiende-eeuwse Duitse stok, die met de duim onder de slof wordt vastgehouden. Het was de gebruikelijke 'stokhouding' in het Europe van de zeventiende eeuw.

Antoinette mag op muzikaal gebied met recht en met veel respect kameleontische eigenschappen worden toegedicht. Ze is op tal van muzikale terreinen actief, variërend van salonmuziek tot Argentijnse tango, van muziektheater tot hedendaagse muziek, van barok- tot volksmuziek. Dan zijn er de talloze kleine ensembles maar ook orkesten waarin ze als violiste actief is. Ze heeft zich bovendien verdiept in de historiserende uitvoeringspraktijk (zowel viool als altviool) en ontwikkelde daarbij een voorliefde voor onbekend repertoire, met de nadruk op Nederlandse stukken. Daarnaast is zij een fervent pleitbezorgster van nieuw gecomponeerde muziek voor oude instrumenten. Oud en nieuw, in één adem, het is meer dan slechts een avontuurlijk experiment.
Antoinette is als docent barokviool en -altviool en historische documentatie verbonden aan het Utrechts Conservatorium en daar tevens kerndocent van de afdeling Historische Uitvoeringspraktijk. Een paar maanden per jaar is zij actief betrokken bij de ontwikkeling van de historische uitvoeringspraktijk in - of all places - Zuid-Afrika, zowel in de concertpraktijk als in het onderwijs.

Dit is geen gemakkelijke muziek en dat is maar goed ook. Alleen al die Sonata VII van Ignazio Albertini is een kluif om van te watertanden. Hoeveel 'barokdeuntjes' passeren als muzak maar ook onder andere gesternten niet bijna onmerkbaar onze gehooringang? Deze zeventiende-eeuwse stukken zijn echter andere koek. Ze zijn menigmaal grillig geconcipieerd en daardoor individualistisch, ja zelfs onvoorspelbaar. Een van de hoogtepunten is zeker Kindermanns 'Sonata Terza in scordatura' (A-E-B-E). De afwijkende stemming (eigenlijk verstemming) heeft hier nog een tweede betekenis: de gemoedsstemming, de expressie hangt er ten nauwste mee samen. Deze praktijk was vooral in de zeventiende en achttiende eeuw gangbaar, waarbij een of alle snaren worden verstemd, maar die ook reeds door luitisten in de zestiende eeuw werd toegepast. Scordatura werd voorgeschreven door bijvoorbeeld Biber in zijn vioolsonates, door Turina en De Falla in hun gitaarmuziek, door Paganini in zijn Eerste vioolconcert, maar ook door Mahler in het scherzo van de Vierde symfonie en door Stravinsky in L'Oiseau de Feu. In Mozarts Sinfonia concertante in Es, KV 364 schreef de componist een halve toon hoger gestemde altviool voor, wat een aanmerkelijk helderder klank tot gevolg heeft. Een ander goed voorbeeld van het bijzondere effect van scordatura vinden we in Saint-Saëns' Danse macabre.

De leden van Furor Musicus en producer Jean van Vugt winden er geen doekjes om: ze hebben het niet zo op de hedendaagse opnamepraktijk waar'manipulatie' een kernbegrip is geworden. Nee, ze willen juist de sfeer van een live-uitvoering in de opname 'vangen'. Dat is ze dan bijzonder goed gelukt, want het gehele ensemble, met uiteraard Antoinette als de primus inter pares, levert een waar staaltje van spiritueel musiceren af, waarin het deels 'vrije' karakter van deze sonates optimaal tot gelding kan komen. Bovendien is er de technische perfectie om diep de hoed voor af te nemen. En die hoeft niet saai te zijn, integendeel. Ze biedt juist voor geestrijke muziek zoals deze de zo essentiële expressieve maar ook improvisatorische ruimte.
De goed gedoseerde kerkakoestiek zet het instrumentarium zeldzaam fraai in de ruimte, met een ideale balans tussen hoofd- en nevenstemmen. De Dorpskerk in Renswoude is een dankbare opnamelocatie. Waar ik echter minder over te spreken ben is de cover: de achtergrond is donker, maar ook de tekst waardoor die slecht leesbaar is. Dit is weer een gelimiteerde uitgave (ik ontving nr. 414 van 1.000). Waarom eigenlijk? Deze cd moet gewoon de wereld over! Ongelimiteerd, potjandrie! Dan biedt de cd weer geen enkele digitale trackinformatie (geen metadata). Zeker voor de 'rippers' en 'streamers' een omissie.

_________________
Nb: Op de site van Antoinette Lohmann vindt u veel informatie over niet alleen deze cd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links