CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2020

De titel van dit nieuwe album, Concerti per la Pietà, is uiteraard afgeleid van het in Venetië gevestigde Ospedale della Pietà, het Gasthuis van de Barmhartigheid, speciaal ingericht voor weeskinderen als slachtoffer van de in Venetië heersende, ongebreidelde prostitutie of het onwettig samenleven en die anders op straat hun heil hadden moeten zoeken. Dat lijkt een en al treurigheid, maar deze ospedales waar wel de broedplaatrsen van veel jong talent op allerlei gebied en waar doorgaans een goede opleiding werd geboden. Daaronder ook veel muzikaal talent dat dankzij het stevig gefundeerde onderwijssysteem vaak tot grote bloei kon worden gebracht. Onder de leraren zeker niet de minsten: zo gaf Galuppi muziekonderwijs aan het Ospedale dei Mendicanti, Gasparini en later Vivaldi aan het Ospedale Santa Maria della Pietà. Het was daar waar Vivaldi honderden werken zou componeren voor zijn meest veelbelovende leerlingen, waaronder Pierina (viool), Cattarina (cornet), Bettina (altviool), Margherita (harp), Lucieta (trompet) en Chiaretta en Anna Maria (de twee grootste vioolvirtuozen van hun tijd, zoals opgetekend in de verslagen van onder anderen Charles de Brosses en graaf Piotr Tolstoj). De muziekuitvoeringen stonden op hoog niveau en trokken steevast een grote schare toehoorders. Het moet ook spectaculair zijn geweest, met ruim zestig musici en vaak ook aaangevuld met een groot koor. Toehoorders welteverstaan, want religieuze en andere voorschriften verhinderden het publiek het zicht op de uitvoerenden, die optraden vanachter een breed gespannen gordijn. Helaas hebben we daardoor geen goed beeld van deze musici die samen toen ongetwijfeld een van de beste ensembles in heel Europa vormden. Dat bij dergelijke gelegenheden de virtuositeit in hoog aanzien stond blijkt niet alleen uit de vele concerten en koorwerken van Vivaldi, maar ook die van andere componisten uit die tijd. Zelfs vandaag heeft menig ensemble of koor er best nog moeite mee.

Het was de muziek van Vivaldi waarmee Europa Galante onder leiding van Fabio Biondi zo'n dertig jaar geleden zijn debuut maakte: de Vier jaargetijden, toen voor het eerst in een historiserende setting door een Italiaans ensemble. Het album zette feitelijk de toon voor wat in de daarop volgende drie decennia zou gaan overheersen: instrumentale kleurenpracht, klankschoonheid, detailwerking en uiteraard precisie. Maar ook het extroverte karakter van de Italiaanse barokmuziek weerspiegelde zich in deze uitvoeringen, daarbij puntiger en aldus minder 'romantisch' dan door ensembles als I Musici en I Solisti Veneti.

Het is een essentieel verschil tussen de 'oude' en de 'nieuwe' praktijk: de wijze van articuleren. De 'nieuwe' kunst ook om soepel te fraseren en toch het melodische en harmonische lijnenspel vooral kort te houden. Maar ook de vaart erin te houden zonder te vervallen in dogmatisch aangestuurde aanpak van vooral doorduwen of geforceerde agogiek. Een van de boeiende aspecten van veel barokmuziek zijn de flitsende evocatieve dialogen die al in het begrip 'concerto' besloten liggen. Dialogen die zich zelfs kunnen ontwikkelen vanuit tegengestelde stijlfiguren. Ze presenteren zich in overvloed in deze 'Concerti per la Pietà', in een door Europa Galante fraai vormgegeven mixture van rivaliteit en harmonie, van strijd en tederheid. Het is een fascinerend 'model' dat een ideale voedingsbodem is geweest voor de verdere ontwikkeling van het fenomeen orkest.

index