CD-recensie

 

© Aart van der Wal, september 2020

Veress: Strijktrio

Bartók: Pianokwintet in C, Sz 23

Barnababás Kelemen en Vilde Frang (viool), Lawrence Power en Katalin Kokas (altviool), Nicolas Alstaedt (cello), Alexander Lonquich (piano)
Alpha 458 • 62' •
Opname: juli 2017, Pfarrkirche, Lockenhaus (Veress); augustus 2018, Jar Kirke, Baerum

   

Nieuwe muziek vloeit niet voort uit het niets, onverschillig wie die muziek heeft geschreven. Dat geldt voor alle componisten, uit verleden en heden, en ongetwijfeld ook in de toekomst. Zoals er ook uiteenlopende uitvoeringstradities bestaan, meestal doorgegeven van de leraar aan de leerling en zo verder. Wie echter het voorafgaande weet te doorbreken creëert originaliteit, al geschiedt dat vaak tegen de verdrukking in, gedreven door de wil zich te ontworstelen aan de heersende tijdgeest.

Bartók werd zo'n vrije geest. Opgeleid in de door conservatisme doordrenkte compositieklas van Hans Koessler, een van de meest vooraanstaande muziekdocenten aan de Liszt-academie in Boedapest, wist hij uiteindelijk toch te ontsnappen aan geest van Brahms die in het klaslokaal rondwaarde, nadat hij zich in 1902 compleet had laten overrompelen door een van die fenomenale orkestwerken uit de Laatromantiek: Richard Strauss' Also sprach Zarathustra, Wat in de jaren daarvoor vrijwel tot stilstand was gekomen, werd naar aanleiding daarvan met frisse moed opnieuw opgepakt: het componeren, dan met Strauss als Bartóks grote inspirator. Het bracht twee jaar later het op dit album vertegenwoordigde Pianokwintet voort, waarmee Bartók in 1903 in Berlijn een aanvang had gemaakt.

In het werk maken we kennis met de dan uitgesproken laatromanticus Béla Bartók (1881-1945): de invloeden van Liszt en Strauss zijn onmiskenbaar, maar ook de lessen van Koessler zijn nog niet vergeten, getuige het kamermuzikale idioom van Brahms dat zich eveneens kenbaar maakt. Nieuw is de in rapsodische vorm gegoten Hongaarse volsmuziek in dit vierdelige werk waarvan de afzonderlijke delen zonder onderbreking in elkaar overgaan. Misschien is dat de reden wel waarom Bartóks Pianokwintet qua uitvoering en opname relatief stiefmoederlijk is bedeeld: er spreekt nog niet de 'echte' ofwel wat wij zijn gaan beschouwen als de latere Bartók uit: het stuk beweegt zich daarvoor nog teveel tussen Brahms' classicisme en Strauss' laatromantische expressie. Waarbij al gemakkelijk over het hoofd zou kunnen worden gezien dat het wel degelijk oorspronkelijke ideeën bevat die net zo oorspronkelijk worden uitgewerkt.

Wat schrijft de cellist Nicolas Alstaedt in het boekje?

'Schatten von Toblachs Dolomiten in Gustav Mahlers 9. Sinfonie ziehen durch den langsamen Satz von Bartóks Quintett; Blaubarts Türen erscheinen am Horizont, wo Till Eulenspiegel als Silberstreif vorüber zieht bis Cymbalon und Csárdásklänge ursprüngliche Geister hervorrufen'.

Zeker daarmee vergeleken is het Strijktrio van Bartóks landgenoot Sándor Veress (1907-1992) modern te noemen. Het ontstond ook aanmerkelijk later, precies een halve eeuw later zelfs, in 1954, toen de muziekwereld nog werd begeesterd door het seriële denken en her en der driftig met de twaalftoonstechniek werd geëxperimenteerd. Toch zijn er interessante overeenkomsten tussen de beide componisten te ontdekken, al is het Strijktrio duidelijk het werk van een nieuwlichter die pastorale tinten, Hongaarse folklore en dodecafonische elementen in een neoclassistische vormgeving overtuigend met elkaar wist te verbinden.

Ook Veress studeerde aan de Liszt-academie en kreeg er niet alleen geducht compositieles van Zoltán Kodály maar ook pianoles van . Béla Bartók. Om in 1934 Bartóks assistent te worden op de afdeling van de Wetenschapsacademie waar volksmuziek werd verzameld. Beiden deelden hun grote belangstelling voor de muzikale etnologie, zoals zij die ook een waardige plek gaven in hun composities. Het moet voor hen een belangrijke uitdaging zijn geweest: als componist het verbinden van traditie en stijlvernieuwing.

Alleen al daarom was het een uitstekende gedachte om deze beide werken samen op een album uit te brengen. En dan ook nog in topuitvoeringen in de meest absolute betekenis. Ook de puntgave opname draagt bij aan het belang van dezr uitgave.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links