CD-recensie
© Aart van der Wal, oktober 2010
|
||||||
Vasks: Strijkkwartet nr. 1 (herziene versie, 1977/97) - nr. 2 (Vasaras dziedajumi/Zomermelodieën) (1984) - nr. 3 (1995). Navarra Quartet. Challenge Classics CC72365 • 77' • In het cd-boekje roept Paul Janssen de vraag op over muziek die op omstandigheden reageert die buiten onze ervaring liggen. Wijzen we die af als te eenvoudig, of juist te ingewikkeld? Veroordelen we de sentimentaliteit, plakken we die het etiket 'kitsch' op, of omarmen we de gedachte, de emotie en vinden we een universele, gemene grondslag die ons troost en vreugde schenkt? Volgens Janssen is dàt de muziek van de Letse componist Peteris Vasks (1946). Vasks zelf kon niet duidelijker zijn, toen hij erop wees dat zijn muziek in de kern programmamuziek is in de betekenis van een idee, een moreel en emotioneel referentiekader. Wat verder spittend blijkt zijn 'muziektaal' volgestouwd te zijn met de misère die het Letse volk dankzij de jarenlange communistisch georiënteerde hegemonie van de Sovje-Unie ten deel is gevallen, van de gedwongen deportaties en de kolchoz tot de onderdrukking van het vrije woord, de katholieke kerk en het recht tot zelfbeschikking. Daar kwam dan nog de vreselijke armoede bij, allemaal zaken waarvan althans een deel verlichting bracht nadat Gorbatsjovs glasnost en perestroika ook in Letland vaste voet kreeg. Maar de 'zingende revolutie' van 1991 kon de enorme gaten die in de Letse samenleving waren geslagen niet dichten. Bovendien trekt de grote financiële misère nog steeds diepe voren door het land.
En Vasks ? Hij noemde zich eens de componist die van een cultuur stamde die op de rand van de afgrond stond, misschien wel gedoemd was te verdwijnen. "Hoe kan een componist onder die omstandigheden componeren?" riep hij vaak vertwijfeld uit. "Hoe kan hij in een dergelijke chronisch rampzalige situatie overleven?" Voor hem lag de enige oplossing in het "meelijden met de hele wereld". Niet als een spelletje of een fantasie, maar werkelijk als een gevoel, een toestand die diep van binnen in hem huist, als de bron van kracht, en daarmee tevens de bron van de kracht in zijn muziek. Het hoeft niet ingewikkeld te worden voorgesteld: In Vasks' muziek klinkt voortdurend het protest tegen de deplorabele toestand in zijn land, van de bijna uitzichtloze repressie die de bevolking decennialang in zijn greep had, tot de sociaal-maatschappelijke wantoestanden en het door de Russische industrie verpeste milieu. Zijn thematiek mag dan zwaar zijn aangezet en de lyriek mag dan hebben plaatsgemaakt voor een bijna verbeten ondergrondse modderstroom, er is geen muzikale etalage vol met metaforisch mitrailleurvuur of kanonnengebulder. Bij Vasks overheerst de gepantserde abstractie van de tragiek, van het lijden, waardoor het universele dimensies aanneemt. Het is een reis door de nacht, met angstdromen en zelfs regelrechte nachtmerries, maar concreet in de zin van tastbaar worden ze nergens. De wanhoop is er, volop zelfs, maar krijgt geen duidelijk gezicht. Het is, net als Beethovens Pastorale, 'gewoon' muziek, maar wel muziek waarvan we wéten dat zij ergens bijhoort, haar bedding heeft in het buitenmuzikale, al zijn er vaak niet meer dan contouren daarvan te bespeuren. De pure, bijna objectiverende schoonheid van de natuur als gevoelsexpressie bij Beethoven, het subjectieve desolate bij Vasks. Bij Vasks lijkt het 'mooie en goede leven' losgelaten, niet door maar in de muziek zelf te zijn gesloopt. Toch zijn er die troostende momenten, zoals de sublieme cantilenen in het rustige slotdeel van het Eerste strijkkwartet, die, juist door hun verbondenheid met dat lijden, in dit indrukwekkende concept niet kunnen worden gemist. Het Navarra Quartet (Xander van Vliet* en Marije Ploemacher, viool; Simone van der Giessen, altviool en Nathaniel Boyd, cello) heeft deze complexe muziek duidelijk goed in de vingers. Wie een kijkje neemt op de website van het ensemble (klik hier) kan uit de voorgeschiedenis in ieder geval opmaken dat het voor deze opname goed beslagen ten ijs is gekomen. Zo klinkt het ook, maar daarnaast bijzonder geïnspireerd en volkomen overtuigend. Hier wordt de "esthetische expressie van de onvrijheid" op een bijzonder imposante manier over het voetlicht gebracht. Op de foto in het cd-boekje zien we een glunderende Vasks te midden van de vier musici. Geen wonder, als je werk zo wordt uitgevoerd! De studio-opname (juli 2010, FWL Studios, Leizpig) past deze drie kwartetten van Vasks als een handschoen: helder, gearticuleerd, mooi in de ruimte gezet en zonder scherpte. Wat mij betreft de ideale klankbalans voor deze muziek, waaraan de klankcultuur van het Navarra Quartet uiteraard het nodige heeft bijgedragen. Hopelijk krijgen we van dit ensemble ook nog de overige drie strijkkwartetten. Ze zijn het dubbel en dwars waard, en zeker door vertolkingen zoals deze. ____________________ index | ||||||