CD-recensie

 

© Aart van der Wal, juni 2018

 

Telemann: Seliges Erwägen des bittern Leydens und Sterbens Jesu Christi TWV 5:2

Anna Lucia Richter (sopraan - Die Andacht, Der Glaube, Zion), Colin Balzer (tenor - Die Andacht), Peter Harvey (bariton - Jesus), Michael Feyfar (Petrus), Henk Neven (bariton - Caiphas)
Koralen: Hanna Zumsande (sopraan), Julienne Mbodjé (alt), Michael Feyfar (tenor), Henk Neven (bariton)
Freiburger Barockorchester o.l.v. Gottfried von der Goltz
Aparté AP 175 • 59' + 53' • (2 cd's)
Live-opname: 1 december 2017, Laeisz Halle, Hamburg

 

'Seliges Erwägen' kan het beste worden vertaald in 'Zalige Overdenking', of anders 'overpeinzing', 'meditatie'. Het is deels de titel (voluit 'Seliges Erwägen des bittern Leydens und Sterbens Jesu Christi') van Georg Philipp Telemanns 'Passions-Oratorium', waarvan een betrouwbare ontstaansgeschiedenis helaas ontbreekt. Mogelijk schreef hij rond 1719 in Frankfurt een eerste versie van zowel de tekst als de muziek, om die dan zo'n drie jaar later aan een revisie te onderwerpen, waarbij hij tevens de tekst verder uitwerkte en nog uitbreidde. Wel weten we waar en wanneer de première ervan plaatsvond: in Hamburg, op maandag 19 maart 1722, aan het begin van de Goede Week. Het succes lijkt evident, want in de daarop volgende decennia werd het stuk herhaaldelijk uitgevoerd. Het lijkt zelfs een niet al te gewaagde veronderstelling dat Telemanns 'Seliges Erwägen' samen met diens 'Brockes-Passion' en Grauns 'Der Tod Jesu' tot de meest uitgevoerde passiemuzieken in het Duitsland van de achttiende eeuw behoorde. En dus niet - misschien tegen de verwachting in - de passiemuzieken van Bach.

Wat we bij meer componisten uit die tijd zien was hun groeiende belangstelling voor een toen nog nieuw fenomeen: de Duitse opera, met als belangrijkste gangmaker het operahuis aan de Gänsemarkt in Hamburg. Ook Telemann liet deze ontwikkeling niet onberoerd, getuige diens 'Seliges Erwägen', zonder daarbij overigens zijn eigen 'sacrale' stijl op te geven. In Telemanns oratoria dus geen groots aangelegd sterk contrasterend rollenspel en al evenmin gepassioneerde massakoren, maar eerder solisten op een gemeenschappelijk, vrij homogeen draagvlak, met daarnaast slechts bescheiden geharmoniseerde koraalstrofen. Beide elementen waren voor Telemann zelfs essentieel met zijn oog vooral gericht op de kerkgangers die aldus niet alleen konden meezingen met het koor, maar ook zonder al te veel moeite de meditatieve teksten van de solisten konden meebeleven. Ook 'Seliges Erwägen' is daarvan een schoolvoorbeeld. Wat in deze negen 'Betrachtungen' (overdenkingen) een nog groter gewicht kreeg door het onderwerp: Jezus' laatste levensdagen, weerspiegeld in de verschillende staties. Het begint met de viering van de eucharistie, voorafgegaan door een sober gehouden, tweedelige sonate, en het eindigt met de graflegging. In het cd-boekje wordt het in drie talen (Frans, Duits en Engels) tot in de puntjes uitgelegd (een absolute 'must' om zowel de inhoudelijke kant van dit grote werk als zijn historische context beter te leren kennen).

Het is zeker jammer dat vooral in ons land de passiemuziek uit de barokperiode steevast wordt geassocieerd met uitsluitend die twee kolossale werken die zelfs een ware muzikale pelgrimage op gang hebben gebracht: de 'Johannes' en de 'Matthäus' van Bach. Met als 'side-kick' eventueel dan nog Händels in religieus opzicht misschien wel grootste troefkaart: de 'Messiah'. Alsof er niets anders zou bestaan. Geen Keiser, geen Zelenka, geen Telemann, om slechts drie toonaangevende componisten van (ook) passiemuziek te noemen. Dat er in ons historisch bewustzijn een (gelukkig wel te helen) breuk is opgetreden heeft natuurlijk alles te maken met 'go with the flow', het soort kuddegedrag dat ons het zicht heeft ontnomen op wat er in het passiemetier zoal door de eeuwen heen is gecomponeerd. Dat hoeven we uiteraard alleen onszelf te verwijten. Als we echter in gedachten teruggaan naar de achttiende eeuw en we realiseren ons dat genoemde oratoria van Telemann en Graun in het Duitsland van de Reformatie zo'n belangrijke, zo niet de belangrijkste rol hebben gespeeld, komen we mogelijk toch tot de conclusie dat we niet alleen iets fundamenteels, maar ook iets kostbaars hebben gemist. Dat men zich toen niet heeft vergist blijkt wel uit de in al haar pracht voorliggende registratie van 'Seliges Erwägen'. Maar goed dus dat de cd er is! En dat die er is wordt nog aanzienlijk belangrijker dankzij de werkelijk superieure uitvoeringskwaliteit: solisten, koor en orkest laten werkelijk geen enkele wens onvervuld. Dat geldt niet minder voor de (lutherse) koralen die Telemann uiteraard weer anders heeft geharmoniseerd dan bijvoorbeeld zijn grote tijdgenoot Bach.

Ja, we zijn op de cd aangewezen, want dit is typisch het soort muziek dat we - en dan zelfs nog bij uitzondering - alleen bij de grote(re) muziekfestivals tegenkomen, zoals bijvoorbeeld in Hamburg (Telemann-Festival) en Leipzig (Bachfest), maar ook in ons land (Festival Oude Muziek in Utrecht). Zo werd onlangs tijdens het Bachfest Keisers 'Der blutige und sterbende Jesus' uitgevoerd en mocht daar zelfs Zelenka's 'Gesù al Calvario' zich op een - zij het waarschijnlijk kortstondige - opleving verheugen. Daarbuiten is het aanbod - zelfs rond Pasen - ronduit schraal of zelfs niet bestaand.

Maar genoeg gemopperd: laat u maar eens gewoon onderdompelen in deze fenomenale, afwisselend hevig dramatische, diep treurige en lyrisch beschouwende muziek in een net zo fenomenale uitvoering. De opname werd gemaakt op 1 december 2017 in Hamburg tijdens het Telemann-Festival. De verbeelding is er voortdurend aan het woord, zowel van de kant van de componist als van de uitvoerenden. Om toch met een chauvinistische noot te eindigen: 'onze' geweldige bariton Henk Neven toont zich volkomen in zijn element en vervult met zijn net zo eminente collega's een ware glansrol. Dat hij in de 'aftiteling' het stemtype van bariton én bas krijgt aangemeten is uiteraard een (vergeeflijk) foutje.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links