CD-recensie

© Aart van der Wal, maart 2008

Tallis is dead and music dies. Zo beschreef William Byrd niet alleen het heengaan van zijn grote leermeester, maar ook de enorme betekenis die Thomas Tallis voor de muziek had gehad. En groot was Tallis (1505-1585), in termen van veelzijdigheid, inventie, expressie, vakmanschap en het gemak waarmee zijn composities tot de harten van zijn landgenoten wisten door te dringen. Lyriek en drama, diepzinnigheid en schoonheid, distantie en extase, transparantie en verdichting, het zijn al deze eigenschappen die dwars door de muziek lijken te flaneren.

De grote aantrekkingskracht van deze muziek is ook na bijna vijf eeuwen niet verflauwd. Dat blijkt ook uit deze vastlegging, die alle overgeleverde werken van Tallis omvat en waarvan een groot deel nog niet eerder op cd werd verdoekt.

De in het Latijn en het Engels geconcipieerde kerkgezangen ontstonden onder het bewind van Tudor-dynastie, wat Tallis' aanpassingsvermogen danig op de proef moet hebben gesteld. De ene vorst wilde uitsluitend Latijnse, de andere alleen Engelse teksten, maar ze hadden ieder ook zo hun eigen opvatting over 'stijlzuiverheid'. Dat zien we in deze muziek ook terug. In Tallis' vroege werk was zijn leraar John Tavener (1490-1545) het grote voorbeeld.

In 1532, onder het bewind van Henry VIII, ontstond het schisma tussen de Engelse en de Rooms-Katholieke kerk, hetgeen echter eerder een politieke dan een religieuze omwenteling teweegbracht. Eerst tijdens de regering van Edward VI (1547-1553), deden zich op het kerkelijke vlak grote veranderingen voor. Zo werd in de Act of Uniformity vastgelegd dat de liturgie gestoeld diende te zijn op The English Book of Common Prayer. Engelstalig dus. Koningin Maria I (1553-1558) zorgde weliswaar voor de herintrede van het roomse katholicisme, maar dat duurde slechts kort. Nadat Elizabeth I in 1558 de koningsscepter had overgenomen werd de Engelse liturgie weer hersteld en werd de anglicaanse (staats)kerk vormgegeven zoals die eigenlijk nu nog steeds bestaat.

Tallis liet zich door al deze ontwikkelingen niet van de wijs brengen, maar paste zijn muziek als een kameleon daaraan aan. De prachtige vierstemmige hymne If ye love me is daarvan een goed voorbeeld. Het werk sluit naadloos aan bij de in de Act of Uniformity vastgelegde voorschriften. Het rijke melismatische gezang heeft nu plaatsgemaakt voor de eenvoudige syllabische stijl. Hetzelfde geldt voor de beide Lamentations of Jeremiah, bestemd voor de viering op Witte Donderdag. Zo verschillend als de modi zijn, de syllabische zetting verleent deze polyfone koormuziek een intense dramatiek.

Tot de hoogtepunten van Tallis' oeuvre behoren de beide missen, de twee magnificats, de Engelse anthems, maar ook de psalmen. Twee van zijn bekendste hymnen, If ye love me en Hear the Voice, kent menige Engelsman dankzij hun melodische eenvoud uit het hoofd. Dat Tallis evenwel fors kon uitpakken blijkt wel uit het voor vijf achtstemmige koren geschreven motet Spem in allium, dat een grote bezetting vereist en al bij eerste beluistering een overweldigende indruk maakt. Het is een rake typering vol dissonanten en schurende harmonieën, maar tegelijk met een ongekend verheven uitstraling.

We kennen Alistair Dixon en zijn Chapelle du Roi al van het label Signum, maar het is natuurlijk geweldig dat we hier op 10 cd's Tallis' oeuvre bij elkaar hebben, en dan ook nog in uitvoeringen die klinken als een klok. De tussen 1996 en 2004 gemaakte opnamen worden gekenmerkt door een rijke, maar zeker niet overmatig gedoseerde kerkakoestiek, al is bij zoveel kleurige veelstemmigheid akoestische intermodulatievervorming onvermijdelijk. Dat heeft dus niets met de opname te maken, maar dat horen we ook in met name kerken en krappe concertzalen.

Het heeft niet zoveel zin om er andere opnamen van incidentele werken bij te slepen, hoewel die ieder op zich zeker wel hun kwaliteiten hebben, zoals bijvoorbeeld de Klaagliederen van Jeremia en het Spem in allium door Peter Phillips op Gimell, maar ook King's noyse door Douglass op Harmonia Mundi is zeker niet te versmaden. Dergelijke uitgaven geven u de gelegenheid om sommige werken van Tallis vanuit een ander perspectief te beluisteren.

Ik begrijp best dat deze spotgoedkope uitgave het zonder een dik cd-boekje moet stellen, maar misschien was het wel zo handig geweest om een korte toelichting in gedrukte vorm bij te voegen. In plaats daarvan is er de cd-rom met 75 pagina's aan toelichtingen en de volledige zangteksten (te bekijken op het beeldscherm of desgewenst af te drukken met behulp van Adobe Acrobat Reader). Dit is een uitgave om te koesteren!

index