CD-recensie

 

© Aart van der Wal, december 2008


 
   

Schumann: Pianokwintet in Es, op. 44.

Lars Vogt (piano), Christian Tetzlaff en Radowslav Szulc (viool), Tatjana Masurenko (altviool), Gustav Rinius (cello).

Live-opname: Wasserkraftwerk Heimberg, 21 mei 2007.

Elgar: Pianokwintet in a, op. 84.

Lars Vogt (piano), Antje Weithaas en Radoslaw Szulc (viool), Tatjana Masurenko (altviool), Claudio Bohórquez (cello).

Live-opname: Wasserkraftwerk Heimberg, 24 mei 2007.

AVI 8553127 • 66 ' •


Naar mijn gevoel is Schumanns Pianokwintet zijn beste kamermuziekwerk, geschreven in het jaar 1842, toen zoveel geweldige stukken uit zijn pen vloeiden: de drie strijkkwartetten, het Pianokwartet op. 47 en de Fantasiestukken op. 88. De thema's zijn meesterlijk gevonden, ze worden al even meesterlijk ontwikkeld en er schuilt in het gehele concept zo onvoorstelbaar veel verbeeldingskracht dat het een waar wonder is dat hij daarin een waar mozartiaans evenwicht heeft weten te bewerkstelligen. Maar er is meer, zoals de ongekend rijk vormgegeven instrumentatie, waarvan het nauwelijks valt voor te stellen dat die vanachter de schrijftafel is uitgedacht. Het melodische discours is verrassend en meesterlijk op ieder instrument toegesneden, maar ook in de harmonisch opzicht wordt de toehoorder van de ene naar de andere openbaring geleid. De kleinste details zijn op het scherpst van de snede uitgewerkt, ieder stukje, hoe minuscuul ook, past zonder mankeren in deze overweldigend legpuzzel. Hier niet de sjablones en de stereotiepe 'vulstemmen' die ook in de beste kamermuziek vaak optreden, maar wel de voortdurend flitsende en fonkelende dialogen tussen de instrumenten, met soms een monoloog (zoals door de typische krassende altviool) die de melodische textuur vervolgens in vuur en vlam zet. Briljant, fantasierijk, in de vorm van de hogere esthetica. Het komt feitelijk neer op een creatieve explosie zonder weerga waarover Schumann in alle fasen de controle houdt.

Het is ook een werk van grote contrasten, zowel tussen als in de delen. Het uitgebalanceerde motivische materiaal baant de weg naar zowel diepzinnige poëzie als klaterende uitgelatenheid, waarbij slechts een geringe accentverschuiving voldoende is om de stemming of plotsklaps om te laten slaan, of een vlugge schaduw voorbij te laten trekken. Het is typisch het domein waarin ook Mozart zo excelleerde.

Bijzonder is ook Schumanns spel met motieven en getallen die verwijzen naar Clara Schumann en Brahms, zoals Schumann ook Bachs 'Es ist vollbracht' uit de Johannes-Passion op ingenieuze wijze invlecht. Daaruit zou kunnen worden opgemaakt dat het centrale thema van dit werk toch de liefde is. Liefde voor Clara (hij kwintmotieven uit zijn Impromptus über ein Thema von Clara Wieck), dan zijn vriendschap met Brahms en ten slotte dan Bach, zijn grote, onwankelbare inspiratiebron.

Elgars nogal sombere Pianokwintet haalt Schumanns duizelingwekkende niveau zeker niet, maar is afgezien daarvan bepaald geen werk voor tussen de schuifdeuren. De grote symfonische allure beheerst de drie delen, de pregnante melancholie groeit en bloeit onophoudelijk, maar het is minder origineel doordat het te sterk tegen de kamermuziek van Brahms aanleunt. Diens invloed op het West-Europese muziekleven was zeker niet gering, wat niet alleen in Elgars werk terug te vinden is. Zelfs veel later ontkwam zelfs Schönberg er niet aan..

We horen hier alle voordelen van de live-opnamen, zonder de nadelen van incidenteel optredende intonatie- en balansproblemen, of een onzekere inzet hier en daar. Het lijkt in technische zin meer op een studio-opname, maar de gepassioneerde gedrevenheid in de beide werken lijkt toch vooral het gevolg te zijn van de communicatie tussen het ensemble en het (stille) publiek. Het is zo te horen een wisselwerking die veel vruchten afwerpt en die bovendien ook nog rijp zijn. Dit zijn vertolkingen die onder de huid kruipen, soeverein, inlevend en meelevend, con espressione en met overweldigend aplomb. De vele stemmingswisselingen die met name het Schumann-kwintet rijk is, worden weergaloos in klank omgezet. Zeker, van Schumanns Pianokwintet bestaat al een aantal bijzonder goede uitvoeringen, maar in deze nieuwe telg is het gevoel toch wel erg sterk erbij aanwezig te zijn, vlakbij de musici te zitten. Het levert een prachtig beeld op dat naar believen talloze malen weer kan worden opgeroepen (wat ik inmiddels ook heb gedaan). Dat Lars Vogt de pedalen stevig intrapt en weer loslaat, is in deze registratie bijzonder goed te merken, maar het verhoogt duidelijk het 'live-gevoel' en hoort bij de spanning die deze uitvoeringen oproepen. De Oosterburen zouden dit misschien wel een 'Meisterstück' noemen? Aan het slotapplaus, de bravo's, het gefluit, gejoel en voetgetrappel te oordelen lijkt dit de enige passende omschrijving, die ik van harte onderschrijf. Met extra veel dank aan Lars Vogt, de artistiek leider van het jaarlijks in juni gehouden kamermuziekfestival Musik im Kraftwerk Heimbach. Dat in een waterkrachtcentrale zó muziek kan worden gemaakt...


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links