CD-recensie

© Aart van der Wal, december 2024

Alfred Brendel had als Schubert-interpreet een aantal illustere namen voor zich, waaronder Eduard Erdmann, Artur Schnabel en Erwin Fischer, maar hij was de eerste die wees op Schuberts pianowerken als experimenteergebied van een ontredderde, gewaagde expressie.

Niet metrische continuïteit noch de (gevoelde) noodzaak om vast te houden aan het eenmaal gekozen basistempo (Svjatoslav Richter), maar de subtiele exploratie van de agogiek binnen maat of maatgroep, met het lyrische en dramatische verwikkeld in een eeuwige strijd. Zo presenteerde Brendel 'zijn' Schubert, met uiterste nuancering in toonkleur, geraffineerd pedaalgebruik en met wat ik eens betitelde als 'glijdende' ritmiek. Er ontstond aldus een nieuwe dimensie: die van het episch verhalende, het vredige, maar ook dweepzieke en bedreigende. De pianoklank fungeerde als het ware als indirecte belichting, gevoileerd, omfloerst, beslagen, met alle daarbij denkbare tussentinten. De weg van kiemcel naar metamorfose werd door Brendel kristalhelder gepresenteerd, met het pedaal als 'derde hand'. En dan waren er de 'echo'-effecten die een nieuwe dimensie toevoegden aan het oorspronkelijk voorgestelde thematisch materiaal. 'Echo' als natrillend thuisgevoel, als blijk van verlangen, als tastbaar vergankelijkheid. Dergelijke passages geven op een heel innige manier blijk van Schuberts belangrijkste stel leidmotieven: eenzaamheid, de nabijheid van de dood.

In Brendels mijmerende, in het verkennen van de expressie tot aan het chaotische gaande, vertolkingen van de laatste sonates trillen die snaren onverbiddelijk mee. Op dat bijna-chaotische gaat hij zelf in zijn boek Nachdenken über Musik nader in. Niet langer moeten de grote melodische velden worden opgevat als documenten van intieme, liedachtige vriendschap, niet langer als een biedermeierachtige hommage aan Beethovens autoriteit op sonategebied. Met name Brendel heeft duidelijk gemaakt dat in de pianowerken van Schubert de troosteloosheid van Winterreise net zo hoort door te klinken als de lapidaire lyriek van Trockne Blumen of de boodschap van het Ständchen, wanneer het geliefde Leise fliehen meine Lieder nu woordloos - en daardoor zo mogelijk nog indringender - aan de toetsen worden ontlokt

Ik heb Brendels Schubert-spel er met het oog op deze recensie speciaal uitgelicht omdat (William) Barry Douglas (Belfast, 1960) in zijn Schubert-reeks Works for Piano Solo tenminste deels Brendels tegenpool blijkt te zijn.

Anders dan Brendel kent Douglas niet de artistieke expressie als beproeving. Hij interpreteert direct, onwankelbaar, sober (de term 'nuchter' duikt daarbij zelfs herhaaldelijk op), oog en oor bijna voortdurend op de structurele aspecten gericht. Dat betekent relatief weinig tempofluctuatie, expressieve accentuering vooral voortvloeiend uit toucher of klankkleur. De door Brendel zozeer ingevlochten ambiguïteit is bij Douglas niet meer dan een sporadische uitvlucht. Bij hem ligt de focus vooral op concentratie en minder op expressieve stuwkracht of flexibiliteit. Zoals ook het pedaalgebruik bij Douglas minder uitgekiend is, zoals onder meer blijkt uit het legato- en akkoordenspel; al maakt ook dit ongetwijfeld deel uit van zijn conceptuele voorstelling.

In Douglas' Schubert-reeks is tevens plaats ingeruimd voor Liszts transcripties van Schubert-liederen, zoals ook op dit album met Gretchen am Spinnrade en Wohin? (het tweede lied uit Die schöne Müllerin). Ze vormen een passende afsluiting van dit zeker boeiende, maar niet geheel overtuigend recital.

De verhelderende toelichting werd verzorgd door Brian Newbould, Schubert-deskundige bij uitstek. Douglas heeft gebruik gemaakt van de meest recente edities van Henle (sonates) en Peters (liedtranscripties).

index