CD-recensie
© Aart van der Wal, juli 2019
Say: Wintermorgen in Istanboel (voor piano vierhanden) op. 51b - Concert voor twee piano's en orkest op. 48* - Sonate (voor twee piano's) op. 80 Ferhan & Ferzan Önder (piano), Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin o.l.v. Markus Poschner |
 |
De Turkse componist en pianist Fazil Say (Ankara, 1970) heeft het in zijn vaderland bepaald niet gemakkelijk gehad. De ellende begon in 2013, nadat hij zich op Twitter had gepresenteerd als atheïst en - misschien nog erger voor Turkse begrippen - de islamitische mores ter discussie had gesteld. En alsof dat nog niet genoeg was citeerde hij ook nog uit een dertiende-eeuws Perzisch gedicht waarin de huichelachtigheid van het islamitisch geloof aan de kaak wordt gesteld. Nee, daar maak je in bepaalde kringen zeker geen vrienden mee. Vanuit Turks perspectief was de daaropvolgende actie van de autoriteiten nogal voorspelbaar: Say werd aangeklaagd wegens belediging van de islam. Merkwaardig genoeg rolde er echter geen al te zware straf uit: de rechtbank veroordeelde hem weliswaar tot tien maanden cel, maar de straf was voorwaardelijk. Er waren, zo werd gezegd, 'verzachtende omstandigheden', al bleef het vonnis uiteraard wel als zwaard van Damocles boven zijn hoofd hangen. Iedere nieuwe uiting in vergelijkbare bewoordingen zou hem immers niet alleen zwaar worden aangerekend, maar zou hem sowieso die tien maanden cel opleveren. Wat lag voor Say meer voor de hand dan het land maar te verlaten? Hij reisde toch al over de wereld en dat maakte het afscheid in ieder geval wat minder zwaar. En hij zou nog steeds in eigen land kunnen optreden. Japan werd zijn toevluchtsoord voor deze banneling-uit-vrije-wil en daarmee de zoveelste kunstenaar die de wijk nam.
Was Fay naïef geweest in zijn openlijk geuite kritiek? Had hij buiten de waard, in dit geval het Turkse politiek klimaat en het rechtssysteem, gerekend? Had hij verwacht dat hij er straffeloos mee weg zou wegkomen? Het moet in ieder geval als een warm bad hebben gevoeld dat er vanuit de Turkse samenleving luide stemmen tegen zijn vervolging en later tegen de gerechtelijke uitspraak klonken. Sterker nog, zelfs de minister van cultuur gaf van zijn ongenoegen blijk en merkte de raadsman van niemand minder dan de Turkse president op dat het uitgerekend Erdogan was die in de jaren negentig nog gerechtelijk was vervolgd wegens het gebruik van een vergelijkbaar citaat, ditmaal van een kritische Turkse dichter. Trouwens, was er eigenlijk wel sprake geweest van enigerlei belediging van de kant van Say?
Voor Say zal het verder niet al te veel hebben uitgemaakt: hij wilde vrij zijn, kunnen zeggen en schrijven wat hij wilde, niet gebonden door een voorwaardelijke veroordeling. En hij zou blijven spelen, overal in de wereld, ook in Turkije.
En natuurlijk blijven componeren, zoals deze nieuwe cd bewijst. Een cd overigens die het zonder cd-boekje moet stellen, een trend die we de laatste tijd meer zien. Er wordt blijkbaar vanuit gegaan dat het internet dusdanig is ingeburgerd dat het een prima en bovenal veel goedkoper alternatief is. U vindt de toelichting op de site van het label (klik hier) en die is, los van de onvermijdelijke wervende passages, best goed.
Fazil Say behoort tot de componistengeneratie die gemakkelijk aansprekende muziek schrijft. Geen moeizaam boempiepknor, geen ingewikkeld rekenwerk, maar goed in het gehoor liggend. Aldus weet Fay zich daardoor verzekerd van een grote schare liefhebbers. Ze worden met deze nieuwe cd op hun wenken bediend: zowel de beide Turkse pianisten als het orkest en de dirigent weten uitstekend raad met Says van Turkse (ofwel oosterse) invloeden doorspekte muziek en Winter & Winter mag zich wat mij betreft op de borst kloppen met de twee 'recording premieres': het Dubbelconcert op. 48 en de Sonate voor twee piano's op. 80 werden nog niet eerder commercieel vastgelegd. Het cd-boekje mag dan ontbreken, de opnamegegevens zijn wel compleet en zelfs de naam van de pianotechnicus is niet vergeten.