CD-recensie

© Aart van der Wal, november 2018

Wolfgang Rihm (1952) componeerde zijn Eerste vioolconcert in 1975/76 en gaf het de titel 'Lichtzwang. Musik für Violine und Orchester in memoriam Paul Celan' mee. Kort daarop vond reeds de première plaats, op 3 april 1977 in Royan in Frankrijk, met als solist János Négyesy en het SWF-Sinfonieorchester onder leiding van Ernest Bour.
Rihm putte zijn inspiratie uit het gelijknamige gedichtenboek van Paul Celan 1920-1970), dat kort na de dood van de dichter bij Suhrkamp Verlag verscheen. De in 'Lichtzwang' opgenomen 81 gedichten staan weliswaar op zichzelf, maar hebben zowel naar model als naar inhoud sterke raakvlakken met een eerder gedichtenboek van Celan, het in 1968 verschenen 'Fadensonnen'.
Rihm heeft het vioolconcert in lyrisch opzicht zeker naar de (niet altijd gemakkelijk te doorgronden) lyriek van Celan gemodelleerd (in de vorm van het 'subjektive Empfinden'), maar het is niet meer dan dat. We komen dienaangaande weer bij Beethoven uit: 'Mehr Ausdruck der Empfindung als Mahlerey' (brief aan de muziekuitgeverij Breitkopf & Härtel van 28 maart 1809). In de partituur schrijft Rihm: 'Dieser Musik liegt kein Text zugrunde. Das "in memoriam" der Dedication bezieht sich auf das subjektive Empfinden des Komponisten, nicht auf die reale Person des Dichters. De Komposition folgt frei der Leseerfahrung einer imaginären Totenrede. Gleichzeitig versucht sie die Stufen von Schärfe und Helligkeit (het dominante thema in Celans "Lichtzwang", AvdW) nachzuvollziehen, die das Werk des Dichters am Ende erreichte. Das Dunkle, das es aufwarf, bleibt schwarz'.

De titel van het openingswerk op deze cd, 'Dritte Musik', verwijst naar het dan inmiddels Derde vioolconcert. 'Diese Musik', aldus Rihm, 'ist dem Andenken meines Freundes Kurt Kochenscheidt (1943-1992) gewidmet, dessen Malerei ich - vom Grundklang bis zum Oberflächengeräusch - viel ablauschte. (Vor Augen: sein Bild "Schwarze Schönheit", 1983'. Gecomponeerd in 1993 in opdracht van de 'Brahmsgesellschaft' en de Südwestfunk Baden-Baden werd het op 7 mei 1993 voor het eerst uitgevoerd door het SWFR-Sinfonieorchester onder leiding van Michael Gielen, met als solist Gottfried Schneider (aan wie het werk is opgedragen).

De hekkensluiter op dit album, 'Gedicht des Malers', ontstond in de periode 2012-2014 en was aan weer een andere violist opgedragen: Renaud Capuçon, die op 9 januari 2015 samen met de Wiener Symphoniker onder Philippe Jordan er de première van gaf (door collega Siebe Riedstra hier besproken). Ook dit werk staat in het teken van een denkbeeldige scène: het portret dat de schilder Max Beckman heeft vervaardigd van respectievelijk de violist Eugène Ysaÿe en de componist Max Reger. Rihm: 'Der Solist verkörpert quasi den Pinsel des Malers, der mal schneller, mal überlegter über die Leinwand bewegt wird'.

Wat Celan al in zijn dichtwerk tot uitdrukking heeft gebracht lijkt een gesel van deze tijd te zijn: dat het licht dreigt uit te doven en dat de lyriek dreigen te verstommen onder het geweld van de 'Entzauberung' zoals die zich in de wereld voltrekt. Dat vluchtigheid de plaats heeft ingenomen van het streven naar glans en schoonheid. Het is alleen al daarom een verademing dat de grote affiniteit van de Chinese violiste Tianwa Yang met deze drie werken geen moment wordt gehinderd door technische beperkingen. Orkest en dirigent zijn uit gelijkwaardig hout gesneden, waardoor deze uitgave de best denkbare aanbeveling meekrijgt. Waar nog bijkomt dat drie van Rihms belangrijkste vioolwerken op deze cd zijn samengebracht. De opname staat het luistergenot niet in de weg.

index