CD-recensie

 

© Aart van der Wal, augustus 2020

Prokofjev: Pianosonate nr. 6 in A, op. 82 - Choses en sol op. 45 - Quatre pièces de danse op. 32 - Visions fugitives op. 22

Vadym Kholodenko (piano)
Harmonia Mundi HMM 902659 • 78' •
Opname: september 2019, Fazioli Concert Hall, Sacile (I)

   

Op 17 maart 2016 verloor de Oekraïense pianist Vadym Kholodenko (hij werd in 1986 in Kiev geboren) zijn beide dochters Michela (1) en Nika (5). Ze waren thuis in Benbrook, Texas vermoord. Zijn echtgenote, Sofia Tsigankova, werd vrijwel direct daarna gearresteerd op beschuldiging van van moord.

Later verschenen er in de media berichten over haar uiterst labiele geestestoestand. Op 16 juli kwam de Fort Worth Star-Telegram met het bericht dat Tsigankova niet schuldig was bevonden: ze was na onderzoek ontoerekeningsvatbaar ('insanity') verklaard.

Tijdens de aan de begrafenis van zijn beide kinderen voorafgaande herdenkingsdienst speelde Kholodenko het Andante uit Brahms' Derde pianokwartet, samen met drie leden van het Fort Worth Symphony Orchestra waarmee hij al een aantal opnamen had gemaakt.

Twee jaar eerder, in 2014, had Kholodenko zijn geboorteland verruild voor het Texaanse Fort Worth, waar hij in 2013 het Van Cliburn Pianoconcours op zijn naam had gebracht. Het werd ook de stad waar Kholodenko later samen met het Fort Worth Symphony Orchestra voor de Amerikaanse tak van Harmonia Mundi menige opname zou maken, waaronder ook de op onze site besproken pianoconcerten van o.a. Prokofjev.

Kholodenko en Tsigankova waren vijf jaar met elkaar getrouwd toen in de zomer van 2015 de echtscheiding zich aankondigde. Vanaf augustus was het echtpaar al gescheiden van tafel en bed.

Vadym Kholodenko thuis in Fort Worth in 2014 met Sofia Tsigankova en de dochters Nika (l.) en Michela (foto Joyce Marshall / Star-Telegram)

Niemand kan zich ook maar in de verste verte in een dergelijke rampzalige situatie inleven, zoals we evenmin weten hoe eenieder die het overkomt erop zal reageren. Ook dat zal per persoon verschillen. Kholodenko wilde als mens maar zeker ook als musicus in ieder geval niet van opgeven weten en nog maar nauwelijks een maand na het drama trad hij al op met het BBC Scottish Symphony Orchestra.

Over die tragedie sprak of schreef hij liever niet. Aldus hebben we er geen idee van of en zo ja in welke mate het noodlot dat hem ongetwijfeld zeer diep heeft getroffen zijn kunstenaarschap heeft beïnvloed. Dat het in sommige vraaggesprekken met Kholodenko door de interviewer naar voren werd gebracht spreekt welhaast vanzelf, waarbij het in dergelijke gesprekken vooral ging om de (mogelijk) 'helende kracht' van de muziek. In een interview in de Los Angeles Times werd in dit verband door de vragensteller gerefereerd aan de Russische componist Aleksandr Skrjabin die eveneens het verlies van meerdere kinderen moest dragen. Het brak diens creativiteit niet, zoals dat eveneens gold voor bijvoorbeld Antonin Dvorák. En zij waren de enigen niet die het overkwam, maar toch in staat bleken de creatieve draad weer op te pakken, hetzij na lange of kortere tijd.

De reactie van de pianist was veelzeggend voor zowel de mens als de kunstenaar Kholodenko: dat muziek niet per se als het ware 'verplicht' is om gevoelens los te maken en dat de muziek van Skrjabin voor hem, Kholodenko, een andere betekenis heeft en niet zozeer in verband staat met zijn eigen gevoelens en ervaringen. Om eraan toe te voegen dat iedereen zijn op zijn eigen levenspad staat en dat moet volgen, onverschillig hoe dit ook mag verlopen. Als de menselijke waardigheid maar niet in het geding komt.

Kholodenko is zonder enige twijfel een groot pianovirtuoos. Dat kan mogelijk een ietwat negatieve connotatie met zich meebrengen, in de zin van platheid, leegheid, de absolute wil om het publiek te verbluffen, te overdonderen met 'ongehoorde' technische hoogstandjes. Als een trapezewerker die het spektakel nastreeft of als een musicus die zonder vangnet van gelaagde lyriek zijn op het uiterlijk gerichte kunsten wil vertonen.

Als hij virtuositeit als de hoeksteen van zijn vertolkingen beschouwt - en dat lijkt gezien zijn uitlatingen zo te zijn - betekent dat in de praktijk nog niet dat dit de drager is die zijn interpretatie bepaalt. De opnamen die (ook) op onze site werden besproken tonen juist het tegendeel aan: geen agogische willekeur, geen maniertjes, geen uit het lood staande fraseringen, geen tempowisselbaden, geen overdreven dynamische contrasten, kortom geen klatergoud. Dat geldt dus ook voor zijn benadering van de Prokofjev-partituren.

Als er geen sprake is van op uiterlijk vertoon gerichte virtuositeit, dan wel van een hoge mate van muzikale intelligentie in dit spel. Raakt het daardoor misschien onderkoeld? Misschien, maar ondanks een zekere mate van nuchterheid gasat het 'beest echt los', lopen de onderhuidse spanningen wel degelijk stevig op en zijn de lyrische contouren net zo overtuigend ingebed in de overrompelende expressieve kracht van dit onwankelbare betoog als dat het gehele parcours zijn ritmische scherpte ontleent aan Kholodenko's fabelachtige techniek. Het lijkt al met al het volmaakte voorbeeld van een retorica waarvan iedere syllabe, iedere lettergreep niet alleen telt maar ook de (ogenschijnlijk enig) juiste plaats in dit discours toekent en aldus een onuitwisbare indruk maakt. Waaruit dan tevens volgt dat de werkstructuur zo helder als glas wordt voorgesteld.

Misschien is het derde deel van de Zesde sonate het lastigst te realiseren. Het begint eenvoudig, als een langzame wals in de typisch dubbelzinnige Prokofjev-stijl, een mix van bijna objectieve nuchterheid die vergezeld gaat van een onrustige puls, maar als het tempo versnelt en de woeste golven zich uit de dan nog voortkabbelende rimpelingen losmaken, wordt het zo rustieke beeld al spoedig uitvergroot tot een uiterst grillig, sarcastisch pandemonium dat toch nog wordt ingehouden en pas in de nog aanmerkelijk complexere finale zijn brisante hoogtepunt vindt. De vraag is dan: moet de pianist het hoofd koel houden of helemaal losgaan? Het notenbeeld biedt zeker de mogelijkheid tot het laatste. Wat daardoor echter al snel ontstaat is het gevoel van het over-de-kling-jagen van de inmiddels toch al stevig uitgedijde expressie. Gecontroleerde chaos is bovendien iets anders dan een gesuggereerde janboel (daarvan zijn in de discografie voldoende voorbeelden te vinden).

Maar zou het misschien zelfs zo kunnen zijn dat een 'koele' benadering het effect van de (door de componist gesuggereerde) chaos juist niet eerder versterkt dan verzwakt? Het laatste woord is uiteraard (weer) aan de luisteraar, want het is duidelijk dat Kholodenko voor absolute precisie heeft gekozen en dat de daarin weerspiegelde, zekere mate van nuchterheid dit slotdeel juist zo'n uitgesproken helder perspectief geeft. Dat sprake is van een fraai gemodelleerd geheel, wat overigens overeenkomt met wat Prokofjev ook was: een uitmuntende beoefenaar van het schaakspel (spel dat veel strategisch en tactisch inzicht vraagt).

Prokofjev romantiseren is naar mijn smaak niets anders dan dodelijk voor zijn muziek. Kholodenko's interpretatie blijft daar ver vandaan, terwijl het bovendien de algehele structuur ten goede komt (motieven uit de drie voorafgaande delen komen in de finale terug en dat wordt niet in iedere uitvoering zo kristalhelder als hier). De sonoriteit en transparantie van de Fazioli-vleugel zijn magnifiek vastgelegd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links