CD-recensie

 

© Aart van der Wal, januari 2020

 

Pelzel: Mysterious Anjuna Bell (2016) - Carnaticaphobia (2017) - Gravity's Rainbow (2016) - 'Alf'-Sonata (2014) - Danse diabolique (2016)

Ensemble Ascolta, Stuttgarter Kammerorchester, Ensemble Recherche, Ernesto Molinari (CLEX), Basel Sinfonietta, Jetpack Bellerive, WDR Sinfonieorchester
Dirigenten: Peter Rundel en Bas Wiegers

Kairos 001800KAI • 77' •
Live-opname: 28 november 2016, Klaus-von-Bismarck-Saal, WDR, Keulen

 

Een interessante cd en niet in de laatste plaats omdat de zes tracks maar liefst zes verschillende ensembles kent. Dat kom je op discografisch gebied niet al te vaak tegen en zeker niet als het een nieuwe uitgave betreft. Daar zal ook de componist best blij mee zijn geweest!

Uit de in het goed verzorgde en dito gedocumenteerde boekje opgenomen afbeeldingen van partituurdetails en schetsen blijkt dat dit verre van gemakkelijke stukken zijn. Waar nog bijkomt dat het eigentijdse karakter ervan menigeen al bij voorbaat zal afschrikken. Maar ook wie daardoor heen kan kijken en op dit gebied wel wat gewend is wacht als luisteraar een bepaald niet geringe 'klus'. Terwijl muziek toch vooral bedoeld is om te amuseren (zo ongeveer toch wel een prioriteit in onze huidige tijd, waarin oppervlakkigheid en platheid de dienst lijken uit te maken). Complexiteit betekent per definitie minder toegankelijkheid en al helemaal voor degenen die er niet in enigermate in zijn 'getraind'. Wie als componist tegenwoordig populair wil zijn moet toch vooral goed 'verstaanbaar' zijn. Inhoudelijke kwaliteiten spelen daarbij niet of nauwelijks een rol van betekenis. Voorbeelden daarvan genoeg: van Joep Beving tot Ludovico Einaudi, van Arvo Pärt tot John Tavener. Of zij die handig genoeg zijn om een tussenweg bewandelen, zoals de (terecht!) zeer succesvolle Thomas Adès, Richard Rijnvos of James MacMillan. Maar gelukkig hoef je tegenwoordig als componist niet meer politiek geëngageerd te zijn om succes te hebben. Geen Vietnam, geen Cuba, geen revolutionaire 'helden' als Che Guevara of Lenin. De jaren zestig liggen alweer ver achter ons.

Wat in de kunst wel altijd is gebleven: de noodzaak tot ordening. Er zijn weliswaar stukken waarin de chaos een doel op zichzelf is geworden, maar de meeste muziekvinders zijn zich ervan bewust dat een structurele aanpak toch zo ongeveer wel als het eerste gebod moet gelden. De triomf van het brein zogezegd, ook al mag die stevig ingaan tegen de mores van zijn tijd. Maar ook: er is niets zo fnuikend voor de creatieve beleving van muziek dan het voortdurende besef van tijd.

Wat veel componisten nastreven maar vaak niet bereiken is de ongebondenheid van de twaalf tonen. Matthijs Vermeulen noemde dat eens 'integrale chromatiek'. Met daarop aansluitend een bekende uitspraak van Peter Schat: "Als alle twaalf tonen gelijk zijn, dan wordt muziek een hoop grind." Ongebondenheid en het wegvallen van stereotiepe schema's: het is voor menige toondichter, maar ook voor menige toehoorder het balanceren langs de afgrond.

 
 

Michael Pelzel

Deze zes werken van de Zwitserse componist en organist Michael Pelzel (hij werd in 1978 in Rapperswil geboren) brengen dichterbij wat we in ons dagelijks leven veelal moeten missen: fascinerende kleurenwaaiers in een ogenschijnlijk bijna grenzeloos tijdsdomein. Muziek ook die zo diep gelaagd is en zo complex vormgegeven dat het een onmogelijke opgave is om die al bij eerste kennismaking te kunnen ontrafelen. Er gebeurt zoveel op hetzelfde moment dat het absorptievermogen van ons brein echt stevig op de proef wordt gesteld. Je zou het zonder overdrijving een geduchte oefening in verstaanbaarheid kunnen noemen. Tegelijkertijd heeft het ook iets anarchistisch, iets ordeloos, in de betekenis van bewust gecreëerde chaos, al ben ik er niet geheel zeker van dat het daadwerkelijk zo is. Het is al met al lastig te doorgronden. Zo ingewikkeld is het dus. Waarmee ik overigens niemand op het verkeerde been wil zetten. Dat het ondoordringbaar zou zijn als een oerwoud. Bovendien is er voortdurend sprake van inventieve, zeer subtiele klankverschuivingen en wie de moeite neemt er serieus en bij herhaling naar te luisteren zal in de uitwerking van de vele ideeën een zekere mate van homogeniteit gaan ontdekken. Maar het is en (waarschijnlijk) blijft het een sonisch amalgaam (of 'soniek' amalgaam, vrij naar Hans Henkemans) dat van de toehoorder onbevangen engagement vereist. Ook niet eenvoudig in onze huidige tijd, waarin hapklare brokken' het voor het zeggen hebben.

Ook voor het uitvoeringspotentieel moet het een gigantische opgave zijn geweest. Of misschien zelfs wel een nachtmerrie, want hoe om te gaan met een dergelijke tonale onthechtheid en diep ingekerfde instrumentale fragmentatie doorspekt met solistische hoogstandjes? Muziek dus die zich pas na heel veel moeite laat 'vangen', deze 'kunstzinnige vorm van klanken'. Ook de vorm waarin zij is gegoten is zo breed aangelegd dat zij zich eerst na de nodige moeite laat ontsluieren. Of helemaal niet, zoals die van 'Gravity's Rainbow' (voor mij althans).

Tot slot de positieve vaststelling dat de Ernst von Siemens Musikstiftung in dit project heeft willen investeren en dat een groot aantal musici van verschillende pluimage bereid werd gevonden om deze misschien wel oneindige complexiteit in beheersbare proporties te bedwingen. Het heeft een in de meest letterlijke zin een fantastisch album opgeleverd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links