CD-recensie

© Aart van der Wal, augustus 2023

De étude is weliswaar niet van alle tijden, maar gaat al wel terug naar de achttiende eeuw, met als voorlopig hoogtepunt de Romantiek met de études van Chopin en Liszt. Dat dit genre talloze componisten gefascineerd is verre van vreemd door die zo bijzondere symbiose van oefenstuk én kunstwerk (wat van bijvoorbeeld de oefenstukken van Diabelli en Czerny niet kan worden gezegd), hét uitgangspunt voor iedere componist die zich erover heeft gebogen. Dat geldt ook voor dit album, Études & Frames, waarin de Cypriotische componist Vassos Nicolaou (*1971) zijn creatieve en technische vocabulaire danig heeft aangesproken en de musici daarmee voor bepaald niet geringe uitdagingen plaatst. Alle onderdelen van het werk zijn buitengewoon lastig: de ritmiek, stemvoering, gelaagdheid en niet te vergeten de vereiste snelheid. Het zijn allemaal zaken die de pianist in de études en de beide pianisten in Frames danig op de proef stellen. Ook in visueel opzicht heeft de componist nog een aardige duit in het zakje willen doen door sommige stukken zo te componeren dat daardoor de geometrisch-choreografische bewegingen van de handen eveneens onder de aandacht worden gebracht. Voorts heeft Nicolaou de akoestiek een woordje mee laten spreken, hoewel dat aspect wel gebonden is aan de ruimte waarin de muziek zich afspeelt.

De Servische pianiste Tamara Stefanovich (*1973) is al jaren een warm pleitbezorger van de muziek van Nicolaou, en niet in de laatste plaats omdat zij bij hem studeerde. Voor haar is, zo kan uit de toelichting worden opgemaakt, met dit album een droom uitgekomen: de vastlegging van de vijftien aan haar opgedragen études. In Frames, een werk voor piano vierhanden dat eveneens een hoog étude-karakter kent, wordt ze even vlekkeloos bijgestaan door de Franse pianist Pierre-Laurent Aimard (*1957).

Tamara Stefanovich en Vassos Nicolaou

Ja, dit is voor de toehoorder best wel ‘lastige' muziek. Lastig in die zin dat deze vijftien miniaturen maar ook Frames zich voor het gehoor niet al te gemakkelijk laten ontsluiten, een ‘eigenschap' die veel moderne en eigentijdse muziek aankleeft. Dat moet de componist ook hebben gedacht, want hij heeft de études ieder van een titel voorzien. Of hij wat dat laatste betreft in die opzet is geslaagd zal eenieder zelf moeten beoordelen, maar de meeste ervan hebben voor mij in interpretatief opzicht niet de overstap betekent van flakkerend kaars- naar helder lamplicht.

Een ander facet betreft de ‘Durchhörbarkeit' van Nicolaou's étude-concept in samenhang met de wijze waarop het wordt uitgevoerd. De beoordeling daarvan op uitsluitend het gehoor is een hachelijke zaak, maar slechts zelden lees je in een recensie van een moderne of eigentijdse compositie dat er een partituur aan te pas is gekomen; terwijl uit diezelfde recensie wel kan worden opgemaakt dat dit niet het geval is geweest. Een bijkomend aspect is de structuur die uitsluitend op het gehoor soms onontwarbaar lijkt, totdat de partituur wel de zozeer gewenste duidelijkheid daaromtrent verschaft (wat niet of niet goed hoorbaar is kan menigmaal wel zichtbaar worden gemaakt).

In de reeds genoemde toelichting brengt de pianiste de études in verband met die van Ligeti:

‘[…] his 15 études has become a testament to an immeasurably innovative freedom, which, paired with a structural integrity not seen since Ligeti's études, offers a fresh view on the virtuosity of mind, hands and acoustical perception to an extent that I had never thought I would ever encounter — even while playing them, I am struck by the quality of illusions, which gives me the feeling of owning not just countless pairs of hands, but several pairs of ears as well.'

Haar impressie is ook die van mij, al had de partituur mij daarbij zeker geholpen.

Volgens Stefanovich componeerde Nicolaou de études in haar opdracht, maar gezien het tijdsverloop (ze ontstonden tussen 2008 en 2016) denk ik eerder dat hij ze alleen aan haar, als voormalige leerlinge en gevierde internationale pianiste, heeft opgedragen. Muzikaal bezien maakt het uiteraard verder niet uit.

Frames vormt voor de twee pianisten (ze zijn als zodanig al eerder discografisch vertegenwoordigd, met Visions, eveneens uitgebracht door Pentatone een niet minder technische uitdaging, maar hun beider reputatie staat al bij voorbaat borg voor een werkelijk flitsende vertolking. Ook deze uitvoering heb ik zonder partituur beluisterd (ze allemaal aanschaffen is geen beginnen aan, nog afgezien van de hoog oplopende kosten), dus een slag om de arm is hier eveneens op zijn plaats. Aan de opname ligt het in ieder geval niet: die is zo helder als glas, wat voor deze muziek sowieso een absolute vereiste is.

index