Mozart: Pianomuziek voor vier handen

Sonate in C, KV 19d - in G, KV 357 (497a+500a, in 2005 voltooid door Robert Levin)  - in Bes, KV 358 - in D, KV 381 -  in D, KV 448 (375a) - in F, KV 497 - in C, KV 521 - Fuga in g, KV 401 - Andante en variaties in G, KV 501 - Adagio in c, KV 546 / Fuga in c, KV 426 - Stück für ein Orgelwerk in einer Uhr in f, KV 594 - Orgelstück für eine Uhr in f, KV 608 - Largetto en Allegro in Es, KV deest (in 1991 voltooid door Franz Beyer).

Yaara Tal en Andreas Groethuysen (piano).

3 cd box:	Deel 1	Sony Classical SK 93868	• 62' •
	Deel 2	Sony Classical 82876746522	• 66' •
	Deel 3	Sony Classical 82876746542	• 64' •

---

Natuurlijk werd er bij de Mozarts thuis veel muziek gemaakt. Vader Leopold was niet alleen een uitstekende violist maar ook een bekende muziekleraar, terwijl zijn beide kinderen Wolfgang ('Wolferl') Amadeus en Maria Anna ('Nannerl') hun niet geringe talenten ook op het klavier konden botvieren. Van Nannerl zijn er voldoende brieven bewaard gebleven die ons een goede indruk geven van de drie jaar durende tournee die haar en Wolfgang langs allerlei Europese hoven, paleizen en concertzalen voerde. Publieke gezamenlijke optredens waren er in overvloed. Dat bracht niet alleen geld in het laatje, maar liet zowel bij de toehoorders als bij  het duo allerlei ook voor later belangrijke indrukken achter. Door al dat gereis konden reputaties worden gevestigd of herbevestigd. Nu zouden we dat 'marketing' noemen...

Uit een brief van Leopold uit 1765 blijkt dat zijn zeer begaafde zoon reeds op achtjarige leeftijd in Londen twee 'Duetts auf einem Claviere' had gecomponeerd. Charley Burney maakte in zijn in 1773 gepubliceerde Tagebuch seiner musikalischen Reisen melding van de optredens van het pianoduo Nannerl en Wolfgang in Salzburg.

Vader Leopold, die voor het optreden van zijn beide kinderen in Londen de publiciteit zocht, leek er zelfs een circusnummer van te willen maken: "The two children will also play together with four hands on the same harpsichord, and put upon it a handkerchief, without seeing the keys." Alsof het in die dagen nog niet spannend genoeg was, twee personen aan slechts één klavier!

Het bekende familieportret van Johann Nepomuk della Croce uit 1780/81: v.l.n.r. Maria Anna,, Wolfgang Amaeus en Leopold Mozart

Pas tijdens zijn Weense jaren keerde Mozart naar vierhandige composities terug. Daar ontstonden naast de beide grote Sonates KV 497 en 521, alsmede het Andante en de Variaties KV 501. Zelfs aan het einde van zijn leven heeft de componist zich nog aan deze kunstvorm gewaagd, getuige een fragmentarisch gebleven Allegro (KV 497a) en een Andante (KV 500a), beide in G, die zijn geboekstaafd als KV 357.

Wie het zelf eens wil proberen of zich op andere wijze in deze muziek wil verdiepen kan terecht bij de Neue Mozart-Ausgabe die alle Mozart-partituren gratis (maar alleen voor eigen gebruik!) ter beschikking stelt.

Mozart componeerde pianowerken en werkjes voor vier handen niet alleen ten behoeve van het samenspel met zijn zuster, maar ook voor lessen en concerten met zijn leerlingen. Het speltechnische niveau loopt dan ook nogal uiteen. De ene sonate is duidelijk virtuozer geschreven dan de andere. Zo is de driedelige Sonate KV 358 briljanter, virtuozer gecomponeerd dan de eveneens driedelige Sonate KV 381.

Wat valt er in het algemeen van Mozarts vierhandige pianomuziek te zeggen? Ze staan - met uitzondering van de relatief veel uitgevoerde Sonate KV 448 - in de schaduw van zijn 'gewone' sonates (eenzelfde lot treft ook Schuberts vierhandige pianomuziek, zoals zijn Grand duo's en rondo's, met uitzondering van de juist overbekende Fantasie in f, D 940). Waarom ze relatief onbekend zijn valt uit de kwaliteiten van deze muziek in ieder geval niet goed te verklaren. De Sonate KV 358 bijvoorbeeld is buitengewoon vernuftig opgebouwd, met een rijk gevarieerde thematiek en bovendien een prachtig voorbeeld van de invloed van de Italiaanse opera seria in de periode tussen 1770 en 1773. De Sonate KV 497 heeft niet alleen een wonderschoon inleidend adagio, maar bevestigt in de drie delen ook nog eens de enorme spanwijdte van zijn expressieve palet, zoals we die ook van andere werken (kamermuziek, pianoconcerten, Le nozze di Figaro) uit diezelfde periode rond 1786 kennen. Het is ook technisch een veeleisend werk, dat de dialoog tussen de twee pianisten naar grote hoogte stuwt. Het is zeker niet overdreven om KV 497 als een 'miniconcert' te bestempelen. De Weense muziekuitgever Artaria vermeldde op het titelblad van de eerste uitgave (1787) niet zonder reden 'Grande Sonate' in 1787. Met zijn openingsdeel van 312, het middendeel van 123 en het energieke rondo van 324 maten had het min of meer de omvang van de Jupiter-symfonie! Geen muziek voor tussen de schuifdeuren...

Drie curiositeiten: eerst het Adagio in c, KV 546 met de Fuga in c, KV 426 voor piano vierhandig, nu voor het eerst op cd verschenen. We kennen het stuk uiteraard wel in de bezetting voor strijkorkest of strijkkwartet. Dan zijn er nog het Larghetto en Allegro in Es, KV deest, dat Franz Beyer in 1991 aan de hand van nagelaten fragmenten voltooide, en dan ten slotte de Sonate in G, KV 357 (samengesteld uit het Allegro KV 497a en het Andante KV 500a), die in 2005 door Robert Levin werd voltooid. In 1853 had Julius André ook al een poging daartoe gedaan en het aardige is dat in deze cd-uitgave de beide versies door het pianoduo worden uitgevoerd. De vergelijking tussen het werk van André en dat van Levin levert een fascinerend beeld op!

Het duo Tal-Groethuysen heeft op het gebied van het vierhandig pianospel zijn sporen wel verdiend. Een aantal van hun cd-opnamen kreeg de Preis der deutschen Schallplattenkritik. De onderhavige uitgave werd in Duitsland bekroond met de Echo Klassik Preis 2007 (Kammermusikeinspielung des Jahres). Dit is dus geen gelegenheidsduo, integendeel. Ze voelen elkaar feilloos aan, weten precies hoe ze de hoofd- en nevenstemmen moeten profileren en geven elkander de ruimte zonder daarbij in ongestructureerde souplesse te verzanden. Het is ook de combinatie van feilloze techniek en plastische articulatie die zowel in de snelle als in de langzame delen in een waaier van klankkleuren uitmondt die in dit repertoire zijn gelijke alleen vindt in dat andere fameuze duo, de zussen Katia en Marielle Labèque.

Mozarts vierhandige pianomuziek kan geen betere pleitbezorgers vinden. Afwisselend bekoorlijk, masculien, uitbundig en ingetogen, de frases tot in de kleinste details uitgewerkt, maar tegelijkertijd vervuld van bezieling en een absoluut geloof in deze meesterwerken. Het stráált ervan af. De vleugelklank is optimaal vastgelegd. Mijn liefje wat wil je nog meer!