CD-recensie
© Aart van der Wal, januari 2023
Mattheson: Joseph Cornelia Fahrion (sopraan), Jan Jerlitschka (countertenor), Klemens Molkner en Daniel Schmid (tenor), Malte Fial (bariton), Johannes Hill en Christian Bonath (bas), Ensemble Paulinum, Pulchra Musica Baroque Orchestra o.l.v.
Christian Bonath (orgel) |
Een groot aantal composities van Johann Mattheson (1681-1764) is door de tijdgeest ingehaald en wordt niet of nauwelijks nog gespeeld, maar zijn vele musicologische verhandelingen hebben daarentegen diezelfde tijdgeest wel weten te doorstaan, zoals daar zijn Das neue eröffnete Orchester (1713), Generalbaßschule (1731), Der vollkommene Capellmeister (1739) en Grundlagen einer Ehrenpforte (1740). Vanuit historisch oogpunt is zijn Opernchronik (1728) op zijn minst interessant, al is het alleen maar als het door Mattheson geschetste muzikale tijdsbeeld.
Een andere bekende naam mag in dit verband ook wel genoemd worden: die van Johann Joseph Fux (1660-1741), want van hem stamt immers het bekende leerboek Gradus ad Parnassum, dat bij zijn tijdgenoten grote waardering vond en ook nog ver na zijn dood veel werd gebruikt (er verschenen bovendien vertalingen in het Frans, Italiaans en Engels). De latere leerboeken van onder meer Cherubini en Albrechtsberger zijn op dit standaardwerk gestoeld. Niet iedereen dacht er overigens zo over: Mattheson vond het juist hopeloos ouderwets, wat vooral moest worden toegeschreven aan de barokke contrapuntische stijl die weliswaar nog de eerste helft van de achttiende eeuw had 'gehaald', maar al spoedig daarna aan aanzien en belangstelling inboette. Het was het tijdvak van de opkomst van de 'Style Galant', de 'preklassieke' stijl, waarin de ingewikkelde meerstemmigheid gaandeweg plaatsmaakte voor de relatief simpele melodie begeleid door met name het basso continuo. Ook deze nieuwe ontwikkeling ging aan Wenen, een van de belangrijkste centra van het Europese muziekleven, bepaald niet voorbij.
Componist en muziektheoreticus: het zijn deels gescheiden werelden, al zijn er ook overeenkomsten. Maar daarover geen misverstand: een goede theoreticus is nog geen goede componist en omgekeerd. Wat mij bij Matthesons Joseph brengt, een voor vocalisten en instrumentalisten veeleisend oratoratorium op een tekst van Tobias Heinrich Schubart: Der gegen seine Bruder barmherzige Joseph', naar het bekende verhaal zoals opgetekend in het Bijbelboek Genesis. Het stuk ging in 1727 in première in de Domkirche in Hamburg onder leiding van de componist.
Mattheson was in 1716 tot muziekdirecteur van de plaatselijke kathedraal benoemd en maakte van die gelegenheid gebruik om op creatieve wijze het kerkelijke met het wereldse (dat van het theater!) te verbinden, zonder daarbij de clerus op de tenen te trappen. In de dertien jaar dat hij die functie uitoefende schreef hij maar liefst 24 oratoria, waaronder ook Joseph, gemodelleerd naar het beproefde scenario van sinfonia, aria's en koren.
Dat ook Joseph hoge eisen stelde aan de vocale solisten (dat is ook vandaag de dag overigens nog steeds het geval!) heeft alles te maken met de riante 'keurtroepen' waarover hij in Hamburg kon beschikken, alle afkomstig van de toen al fameuze Oper am Gänsemarkt, waaraan ook grootheden als Händel, Graupner en Kaiser verbonden waren.
Dit nieuwe album, deze uitvoering onder leiding van Christian Bonathm, mag er op alle fronten zijn: zowel vocaal (solisten én koor) als instrumentaal is sprake van een prestatie van groot formaat, zowel technisch opzicht als wat betreft de in de muziek verbeelde verhaaltrant, met veel drama en en uiteraard de daarbij behorende expressieve intensiteit. Dat alle betrokkenen er hoorbaar écht in geloven is altijd een van de belangrijkste winstpunten van iedere vertolking.
Voor zover ik heb kunnen nagaan bestaat er geen tweede opname van dit werk, maar we zien vaak dat er na verloop van tijd een of meerdere 'volgers' zijn. Of die de kwaliteiten van deze vertolking in een uitstekende registratie (de balans tussen solisten, koor en orkest had niet beter kunnen zijn) nog verder kunnen opschroeven moet onwaarschijnlijk worden geacht. Al weet je het natuurlijk nooit...
Ik kwam op Spotify nog een interessant oratorium van Mattheson tegen: Die heylsame Geburth und Menschwerdung unser Herr und Heylandes Jesu Christ. Een geheel ander onderwerp uiteraard, maar niet minder veelkleurig getoonzet dan Joseph. Het betreft een uit 2010 daterende uitgave op het label CPO, met daarop tevens een Magnificat, met o.a. de Kölner Akademie geleid door Michael Alexander Willens, evenals zijn collega Bonath volkomen thuis in de historiserende uitvoeringspraktijk. Twee aanwinsten dus die zeker de barokliefhebber zich niet moet laten ontgaan.