CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2023

In het cd-boekje wordt niet zonder trots vermeld dat dit de eerste, op de historiserende uitvoeringspraktijk gestoelde uitvoering is waarvan de bezetting qua samenstelling precies overeenkomt met het (Parijse) operaorkest van rond 1700, daartoe ook gerekend de aanvulling met o.a. een groot aantal blaasinstrumenten in de tutti. Ook het continuo werd in de oude luister hersteld, met twee violen voor de ritornelli en begeleiding van de trio's, alsmede klavecimbel, twee teorbes, twee viola da gamba's en twee basviolen voor de recitatieven en de aria's (al deze instrumenten zwijgen overigens in de 'symphonies' en dansen). De beide viola da gamba's worden, als het zo uitkomt, ook als strikt polyfone instrumenten ingezet, hetgeen volgens de toelichting in die tijd min of meer gebruikelijk was (het historisch bewijs daarvoor ontbreekt evenwel). Deze 'ingreep' past bij het streven naar een optimale balans binnen de continuo-groep. De inzet van de percussie is slechts incidenteel (ten tijde van Marais namen de dansers op het toneel ook die rol op zich). Aan de hand van oude afbeeldingen kon het slagwerkinstrumentarum nauwkeurig worden herleid. Wat achterwege is gebleven zijn dwarsfluit, gitaar, orgel, twee klavecimbels en contrabas, wat weliswaar in de huidige 'schilderachtige' barokstijl past, maar niet in de 'tragédie en musique' (en dat is Marais' Ariane et Bacchus tenslotte, een uitgebreide proloog en vijf aktes lang). Orkestrale en theatrale kleuring, versieringen en retoriek fungeren - aldus het boekje - 'als een gids voor het uitvoeren van Marais, en niets dan Marais'. Om het beeld qua totale bezetting van deze 'tragédie en musique' zo helder mogelijk voor te stellen verwijs ik u naar het pdf-bestand dat u hier kunt vinden.

Het is wonderlijk dat het verhaal van Aria(d)ne in de muziekwereld zo weinig weerklank heeft gevonden, want er is genoeg drama in te vinden. Darius Milhaud wijdde er een gelijknamig ballet aan, Richard Strauss een opera: Ariadne auf Naxos. Elly & Rikkert - maar dat in een geheel ander genre - brachten een album uit dat eraan herinnert: De draad van Ariadne. Van Claudio Monteverdi's opera L'Arianna weten we weinig meer dan dat deze, op een overgeleverd fragment (Lamento) na, verloren is gegaan. En misschien zweerft er her en der nog meer rond.

Los van het feit dat librettisten met de historische context van het verhaal, waarvan de oorsprong te vinden is in boek 8 van Ovidius' Metamorfosen, nogal eigenzinnig omsprongen is de kern ervan als volgt.

Ariadne is smoorverliefd geworden op Theseus, zoon van de Atheense koning. Hij, voor geen kleintje vervaard, was per schip naar het Griekse eiland Kreta afgereisd om daar de strijd aan te binden met de Minotaurus, het monster dat zich verborgen hield in het labyrint. De verliefde Ariadne - het klinkt weinig logisch - wilde hem daarbij helpen, mits hij met haar zou trouwen en met haar zou terugkeren naar Athene. Theseus stemde toe en ontving van haar een zwaard én een opgerolde kluwen wol, u raadt het al: de draad van Ariadne. Door gaandeweg in het labyrint de draad af te wikkelen zou hij gemakkelijk de weg terug, uit het labyrint, kunnen vinden. Het plan lukte: het monster werd gedood en Theseus vond dankzij die wollen draad zonder moeite weer de uitgang van het labyrint. Samen met Ariadne begon hij aan de terugweg naar Athene, maar anders dan beloofd liet hij haar achter op een ander eiland: Naxos, waar Bacchus haar treurend op het strand aantreft en haar tot zijn vrouw maakt. Anders dan in de Romeinse mythologie is Bacchus (de god van de wijn, de roes en de dronkenschap) in de Griekse mythologie identiek aan Dionysos. De voorstelling is doorgaans die van een geheel of halfnaakte jongeling, voorzien van staf en kroon van wingerdbladeren, vergezeld door Ariadne of een panter. Dionysos heeft ook naam gemaakt als brenger van de civilisatie en als inspirator van de schone kunsten.

Er zijn meerdere theorieën over Ariadne in omloop. Een er van is dat Theseus door Dionysos gedwongen werd om haar op Naxos achter te laten. In een andere theorie doet hij dat echter vrijwillig. Waar geen verschil van mening over bestaat is dat Ariadne door haar verbond met Dionysos onsterfelijk wordt en de status van godin verwerft. Ook zal er niet of nauwelijks twijfel over zijn dat Dionysos zijn reputatie als god van de vruchtbaarheid heeft waargemaakt: zo gaat het verhaal dat zij samen dertien kinderen kregen.

Geredeneerd vanuit het libretto van Saint-Jean, op zijn beurt geïnspireerd op de toneeltragedie Ariane van Thomas Corneille en de heldenkomedie Les Amours ou le Mariage de Bacchus et d'Ariane van Jean Donneau de Visé, heeft Marin Marais (1656-1728) gezorgd voor een levendig-dramatische maar ook lyrische 'opera' waarin tragedie en komedie op meesterlijke wijze met elkaar in verband zijn gebracht, maar waarvan de verschillende elementen elkaar tevens versterken. De schoonheid ervan is in essentie nog steeds actueel: evocatie en emotie zorgen voor een voorstelling die, afhankelijk van de uitvoerenden en mits in handen van een zich bij de muziek sterk betrokken voelende regisseur, het publiek ook vandaag nog steeds kan boeien.

Wat deze uitgave betreft moeten we het uiteraard uitsluitend met de muziek doen, maar niemand hoeft zich wat dit betreft tekort gedaan voelen, want deze uitvoering staat als een huis en laat werkelijk niets te wensen over, niet ten aanzien van de vocale en instrumentale bijdragen, noch wat betreft de dramatisch-lyrische eigenschappen ervan, wat zeker niet in de laatste plaats valt toe te schrijven aan de hechte en met groot raffinement gevoerde directie van Hervé Niquet, een echte specialist op dit terrein. De opname paart helderheid en sonoriteit aan een subliem stereobeeld.

index