CD-recensie
© Aart van der Wal, september 2019
Lutoslawski: Celloconcert Dutilleux: Celloconcert (Tout un monde lointain) Johannes Moser (cello), Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin o.l.v. Thomas Søndergård |
Hoe verleidelijk is het om langs de verschillende uitvoeringen de meetlat te leggen en daaruit dan ferme conclusies te trekken. Het doet me soms denken aan die rubriek die we alweer jaren geleden (ik schat zo'n klein decennium terug) erop nahielden: 'Vergelijkende discografieën', een rubriek overigens die na iedere nieuwe opname opnieuw onder handen moest worden genomen. Niet alleen onbegonnen werk, maar ook in ernstige mate tekort doende aan die fascinerende variëteit in de alsmaar uitdijende discografie. Dat die rubriek sneuvelde was terecht. Een muzieksite als de onze gaat toch al gebukt onder een bijna encyclopedische omvang, met zijn duizenden recensies en artikelen.
Dit schoot me te binnen toen ik het Dutilleux/Lutoslawski-album beluisterde.
Hoewel al lang niet meer zo buitenissig als ten tijde van hun ontstaan (beide celloconcerten ontstonden, toevallig of niet, in 1970), maken ze nog steeds niet ferm deel uit van het standaardrepertoire, zij het met een lichte voorsprong voor het iets minder weerbarstige 'Tout un monde lointain' van Dutilleux. En dat voor twee werken waarin de contemporain vormgegeven welluidendheid het uiteindelijk toch voor het zeggen heeft. Wat bij het ontstaan van het Dutilleux-concert een belangrijke rol heeft gespeeld zijn de van een literaire connotatie voorziene vijf deeltjes die naar het beroemde 'Les fleurs du mal' van de Franse dichter Charles Baudelaire verwijzen. De titels zijn er vanaf geleid: 'Énigme', 'Regard', 'Houles', 'Miroirs' en 'Hymne'. Mogelijk heeft het 'warmer' getinte 'Tout un monde lointain' ook een gemakkelijker entree dankzij de duidelijk aanwijsbare kruisbestuiving met het door religie en natuur gedomineerde werk van zijn tijdgenoot Olivier Messiaen. De componist heeft de term 'celloconcert' weliswaar zorgvuldig vermeden, maar toch is het dat (wat bijvoorbeeld weer niet kan worden gezegd van Richard Strauss' 'Don Quixote).
Niet dat Lutoslawski's Celloconcert (dat het zonder motto's moet doen) een hoger weerstandsgehalte zou hebben (zeker na enige malen beluisteren vallen de puzzelstukjes meesterlijk op hun plaats), maar het is nu eenmaal een feit dat het nog verder dan het concert van Dutilleux afstaat van het typisch romantische celloconcert dat het per definitie nu eenmaal gemakkelijker heeft in het muziekbedrijf.
Hoe het verder ook zij, dit zijn uitvoeringen die niemand die in deze muziek is geïnteresseerd onberoerd kan laten. De lastigste ritmische klippen worden met grote autoriteit omzeild. Melos en harmonie zijn betoverend, zo niet bedwelmend, maar ook - zoals in het slotdeel van Lutoslawski's Celloconcert - uit puur graniet gehouwen. En hoe geweldig geeft het Berlijnse Rundfunk-Sinfonieorchester onder leiding van Thomas Thomas Søndergård partij! Twee zielen, een gedachte, zo lijkt het: vlekkeloos samenspel, ritmische precisie (in beide concerten een bijzonder lastige opgave) en schitterende klankkleuren plaatsen deze uitvoeringen in de topcategorie.
De opname is eveneens een juweel en van demonstratiekwaliteit, de beide werken koesterend in een uiterst gedetailleerd, maar tegelijkertijd gloedvol klankbeeld, met een ruim bemeten stereo- en surround-perspectief. De balans tussen solist en orkest is ideaal en wie een echt realistische celloklank wil horen kan zonder meer bij deze registratie terecht. Kortom een chef d'oeuvre (arcydzielo mag ook.) op alle fronten.