CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2018

Misschien wist u het niet, maar de 'air de cour' componist en zanger Michel Lambert (ca. 1610-1696) was de eerste leermeester van Jean-Baptiste Lully. Van Lambert (Lully trouwde in 1662 met diens dochter Madeleine) leerde hij de belangrijkste beginselen van het muziekvak. Tegenwoordig is Lully veel bekender dan Lambert. Dat was in de tijd van de Zonnekoning, Lodewijk XIV, wel anders, toen Lamberts muziek in hoog aanzien stond. Zo maakten diens 'Leçons de Ténèbres' tijdens de Goede Week steevast deel uit van de ceremoniële en liturgische plechtigheden aan het Franse hof.

De 'Leçons de Ténèbres', Klaagliederen, ook wel 'Threni' of 'Lamentationes' genoemd, gaan terug tot het Oude Testament, tot Jeremia en de verwoesting van de Tempel in Jeruzalem in 587 v.Chr., met alle misère die voor de Hebreeën daar weer het gevolg van was. Ieder vers begint daarom met een Hebreeuwse letter. Gezamenlijk vormen ze het zogenaamde acrostichon, ofwel het lettervers of naamvers waarvan de eerste letters van de opeenvolgende regels of strofen een naam, een woord of een zinsnede vormen. Iedere 'leçon' eindigt - als de ritus dienovereenkomstig wordt gevolgd - met 'Jerusalem, Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum' ('Jeruzalem, keer terug tot uw God, de Heer; naar Hosea 14:1). Tot het eind van de jaren zestig van de vorige eeuw hebben ze een belangrijke plaats ingenomen in de Rooms-Katholieke liturgie.

Deze 'Leçons' zijn dus uitgesproken 'lessen in treurnis'. Ze zijn evenwel niet compleet overgeleverd. De publicatie vond eerst plaats in 1730, vier jaar na zijn overlijden en bevat alleen de derde 'Leçon' voor ieder van de drie 'heilige' dagen woensdag, donderdag en vrijdag, gerangschikt naar de voorschriften van het Concilie van Trente (1545-1563). Treurmuziek dus, waaruit soms een duidelijk protest opklinkt tegen de barbarij. De enige lichtpuntjes moeten komen van brandende kaarsen, vermengd met een geurig vleugje wierook.

Lamberts 'Leçons' kenmerken zich door - hoe kan het eigenlijk anders - intieme ingetogenheid. Dat is in zekere zin als het om religieuze beleving gaat, ook het kenmerk van het ware, hoewel de katholieken niet bepaald bekend staan om hun sobere geloofsuitingen. De kwaliteit van Lamberts 'Leçons' is daarbij zonder meer evident: ze hebben zelfs als voorbeeld gediend voor grote componisten na hem. Ik noem in dit verband slechts Marc-Antoine Charpentier, Michel-Richard de Lalande, Jean Philippe Rameau en François Couperin. Goed voorbeeld doet goed volgen dus, al zijn de idiomatische verschillen tussen de vier componisten wel degelijk aanzienlijk. Logisch, want epigonisme past ook niet bij deze klinkende namen. Interessant is ook, al is het alleen al uit stilistisch oogpunt, de tweede cd, met de drie 'Leçons' van Nicolas Hotman (ca. 1613-1663), afgewisseld met diens allemande voor 'basse de viole' en een courante voor teorbe, en afgesloten met 'Tombeau de Mezangeau' (uit een tabulatuurboek voor luit) van Ennemond Gaultier (ca. 1575-1651). Wat de eerste cd betreft: naast de drie 'Lécons' van Lambert zijn er eveneens drie 'Leçons' van een anonieme componist, voorafgegaan door eveneens een anoniem gebleven Prélude voor viool solo. Sommige muziekwetenschappers vermoeden dat deze zijn geschreven door Nicolas Hotman. Een afdoende onderbouwing heb ik echter niet kunnen vinden. Maar het is wel schitterende muziek!

Op het verpakkingscellofaan staat trots vermeld: 'World Premiere Recording' en dat geloof ik op slag. Dat anno 2018 dat nog überhaupt mogelijk is! Gelukkig, we hebben ondanks al die eeuwen die achter ons liggen blijkbaar nog niet álles weten op te graven.
Deze 'Leçons' worden gedragen door slechts één vocalist, in dit geval door de basse-taille Marc Mauillon, begeleid door viola da gamba, teorbe en klavecimbel/orgel. Het is een smaakvol geheel geworden, al brengt Mauillon weinig kleur en schakeringen aan in zijn partij. De vraag is echter of dit als kritiek moet gelden, want tekst en muziek weerspiegelen wel een voortdurend klagend betoog. Wat het beluisteren ervan overigens niet minder boeiend maakt.

index