CD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2022

Ik kan niet achter de schermen kijken en heb er dus geen idee van wie, zoals zo vaak voorkomt, het initiatief neemt om (over)bekend repertoire te combineren met minder of menigmaal zelfs (vrijwel) onbekend repertoire. Het muzieklabel misschien, omdat het (ingeschatte) verkooprisico beperkt moet blijven? De artiest die zich graag op die manier wil profileren? Misschien ligt de waarheid wel ergens in het midden: dat beide partijen het zo willen.

Wat je vanuit discografisch perspectief ook ziet is dat een onbekend stuk de discografie binnendruppelt (zoals een of meerdere deeltjes uit Janáceks pianowerk Op een overwoekerd pad), waarna ook andere musici zich erover ontfermen; waardoor in de kortste keren, ogenschijnlijk zomaar uit het niets, meerdere uitvoeringen aan de catalogus worden toegevoegd. Of afzonderlijke deeltjes op het concertpodium als kleurrijke toegift mogen dienen.

Uit de toelichting in het bij dit nieuwe album gevoegde boekje komt zonneklaar naar voren dat het de Italiaanse pianist Domenico Codispoti 1975) zelf was die per se de Préludes wilde opnemen. Dat het de hoogste tijd was om de uitdaging aan te gaan met zijn 'persoonlijke verlaten-eiland-favoriet'. Janácek kwam daarbij om de hoek kijken omdat Codispoti al sinds zijn teenagertijd met Op een overwoekerd pad had 'gespeeld', na het stuk te hebben ontdekt dankzij de bekende film van Philip Kaufman, gebaseerd op de roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, van Milan Kundera.

Het is inderdaad een hele uitdaging, die 24 Préludes, en al helemaal omdat die fenomenale uitvoering van Maurizio Pollini op Deutsche Grammophon inmiddels al een halve eeuw in het muzikale geheugen zowat gegrift staat; waarna er nog vele andere musici van portee zouden volgen. Edoch, Codispoti is die uitdaging met succes is aangegaan, want (nog) idiomatischer kan mij deze uitvoering niet voorstellen. Dat betekent dus ook vrij van sentimentaliteit, maar in plaats daarvan diep gelaagde expressiviteit, terwijl voorts de persoonlijke toets (accentuering, frasering, rubato, enz.) er wel degelijk is. Wat tevens het nodige zegt over Codispoti's formidabele techniek, maar ook over de opname, want deze strikt heldere registratie is in samenhang met de juiste weergaveappatuur (ook in surround!) voor de geringste oneffenheid ronduit genadeloos.

Maar mijn aandacht ging toch vooral uit naar de werken van Janácek, te beginnen bij de sonate '1.X.1905', die de nogal merkwaardige subtitel 'Z ulice' (Van de straat) meekreeg, wat zich overigens, net als de titel zelf, gemakkelijk laat verklaren. Want wat gebeurde er op die eerste oktober 1905? Er braken in Brno hevige straatgevechten uit tussen nationalistisch gedreven Tsjechen en Duitsers met als inzet de Tsjechische universiteit. Het mondde uit in een regelrechte veldslag die aan velen het leven kostte, waaronder de timmerman Frantisek Pavlik. Hij werd door Janácek als het ware in de sonate vereeuwigd. Eerst was het werk nog driedelig, maar kort voor de première in 1906 schrapt de componist alsnog het slotdeel, een heuse marcia funebre. Daarbij bleef het echter niet, want kort daarna gooide Janácek het manuscript met de dan nog resterende twee delen in de Moldau: 'En het dreef die dag op het water, als witte zwanen', aldus de componist. Maar gelukkig was er tijdig door vreemde hand en buiten medeweten van de toondichter een kopie van de eerste twee delen (Predtucha, Voorgevoel, en Smrt, Dood) gemaakt. Eerst in 1924 bleek dat Ludmilla Tucková te zijn geweest, tevens de pianiste van de première.

Het duurde lang, maar uiteindelijk stemde Janácek alsnog in met de officiële publicatie van de eerste twee delen, waarvan de uitvoering plaatsvond op 23 november 1924. Hij schreef er zelfs nog een pakkende toelichting bij: 'Het witte marmer van de trappen van de Besední dum  in Brno. De fabrieksarbeider Frantisek Pavlik valt, besmeurd met bloed. Hij stond alleen maar op de bres voor hoger onderwijs en is door brute moordenaars omgebracht'. Een buitenmuzikale indruk die tot een indrukwekkende muziek heeft geleid: het is in de muziekgeschiedenis vaak genoeg voorgekomen. Domenico Codispoti maakt ons er niet alleen op indrukwekkende wijze deelgenoot van, maar hij laat ook horen dat het werk hem echt onder de muzikale huid is gekropen. Wat eveneens geldt voor de tien deeltjes die geboekstaafd staan als Op een overwoekerd pad (Po zarostlém chodnícku), in dit geval alleen het eerste boek (Boek II bevat de overige vijf deeltjes, maar anders dan in Boek I gaf de componist alleen de tempovoorschriften mee, dus zonder nadere aanduiding). Codispoti speelt daarvan de officiële gepubliceerde versie (ca. 1911), maar er bestaat ook nog een vroegere, feitelijk eerste versie van Boek I die eerst in 2013, na veel veldwerk, door de Duitse pianist Lars David Kellner op cd werd gezet, deel uitmakend van diens complete vastlegging van Janáceks werken voor piano solo (o.a. op Spotify). Kellner baseerde zich daarbij op verschillende bronnen. Janácek heeft, het spreekt welhaast vanzelf, deze vroegere versie nimmer geautoriseerd.

Ik noemde de opname reeds. Gonzalo Noqué heeft de pianoklank - de 1957 model Steinway D werd door Fernando Lage perfect geïntoneerd en gestemd - voortreffelijk vastgelegd. Het heldere en sonore karakter van het instrument is zowel in DSD surround (5.0) als in stereo een ware lust voor het oor.

index