CD-recensie

 

© Aart van der Wal, september 2008


 

Jama: Sonatine voor piano (1942) - Drie liederen voor stem en piano (1953, op teksten van Jil de la Rie) - Suite voor viool en piano (1952) - Vocatio voor mezzosopraan, klarinet en piano (1971) - Sonate voor cello en piano (ca. 1957).

Citroen: Lied voor Moeder (1997, op tekst van Soesja Citroen).

Irene Maessen (sopraan), Helena Rasker (alt/mezzosopraan), Soesja Citroen (zang), Ivar Berix (klarinet), Ursula Schoch (viool), Daniel Esser (cello) en Marcel Worms (piano).

Challenge Classics CC72192 • 63' •

www.challenge.nl


Voorwaar het gehele oeuvre van de Agnes Jama verzameld op een cd! Ik noem het een mijlpaal, een nog een heel bijzondere ook.

Zij werd geboren in 1911 in Dürnstein aan de Donau, niet ver van Wenen, en overleed in 1993 in Den Haag. Haar ouders waren beide kunstschilder. Haar vader Matija Jama was van Sloveense afkomst en had zich toegelegd op het impressionisme. Haar moeder, Louise van Raders, was Nederlandse en eveneens kunstschilder. Ze hadden elkaar leren kennen aan het eind van de negentiende eeuw, op de schilderschool van Azbe in München. Tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog trok het echtpaar met vanaf 1911 ook Agnes door Midden-Europa alvorens zich definitief in onze hofstad te vestigen, waar zij met haar zusje Madeleine ten slotte verder werd opgevoed in de Haagse kringen van haar moeder. Toen Agnes zo'n tien jaar oud was, keerde haar vader voorgoed terug naar zijn geboorteplaats Ljubljana, maar zij bleef hem in haar liefdevolle correspondentie met hem onvoorwaardelijk trouw. Zij hield hem goed op de hoogte van haar muzikale vorderingen in Nederland. In de jaren dertig verkreeg zij het Nederlanderschap.

In Den Haag haalde Agnes zowel het HBS-diploma als het middelbaar diploma pianospel (de onderdelen A en B van het nationale pianoexamen). Daarvoor werd ze klaargestoomd door de componist en pianist Bernard van den Sigtenhorst Meyer. Ze voorzag zich in haar levensonderhoud door het geven van pianolessen en concerten.

Zij werd eens omschreven als "de donkharige vrouw met haar hoornen bril." Er zijn evenwel belangrijkere kwalificaties: kunstzinnig, wispelturig, spiritueel, scherp en gastvrij. Haar leven was muziek, zowel wat haar componeren, pianolessen, concerten, het koortsachtig verzamelen van westerse en etnische muziek als haar studies over de pianotechniek betreft. Daarvoor legde ze de basis in de jaren vijftig; ze werkte er nog aan tot haar dood in 1993, toen ze vlak daarvoor nog verzuchtte: "Ik moet mijn boek nog afmaken." Het verscheen in 1989 onder de titel Actie, reactie en ontspanning bij het klavierspel. Niemand minder dan de Hongaarse pianist en pedagoog Geörgy Sebök zwaaide het alle denkbare lof toe.

Ze stond open voor alle wereldmuziek, uit alle vier windstreken, in de overtuiging dat de verspreiding ervan zou bijdragen tot een nieuwe kosmopolitische stijl. Ze zag er niet tegenop om publiekelijk scherpe kritiek te uiten op de naoorlogse, in haar ogen 'steriele' muziek. Ze zag niets in atonaliteit en verzette zich tegen dit in haar ogen modieuze verschijnsel door haar eigen stukken te componeren in een melodieus-romantische impressionistische stijl. Haar vaders voorliefde voor het impressionisme vond in het notenschrift van zijn dochter de pendant.

Haar Joegoslavische achtergrond, met de muziek van de Balkan, heeft haar componeren evenzeer bepaald als de magische harmonieën van Ravel, Debussy en Messiaen. Maar laten we ook haar compositiestudies bij Ton de Leeuw niet vergeten, die haar op weg hielpen naar de experimentele technieken, zoals in de Vocatio uit 1971. Deze belangwekkende cd toont haar compositorische gaven, op muzikaal gebied het enige dat van haar bewaard is gebleven. Dat zij een uitmuntende pianiste was, kennen we alleen uit de lovende recensies over haar spel.

Haar dochter Soesja Citroen heeft in de totstandkoming van deze cd een belangrijk aandeel gehad. De wezenlijke waarde van haar eerbetoon ligt voor de muziekliefhebber in de muziek zelf, in de creatieve krachten die in deze composities onmiskenbaar naar voren komen.

Soesja, zelf componiste (ze schrijft al bijna een kwarteeuw stukken, o.a. vocale muziek voor haar trio, met de pianist Berend van den Berg en bassist Ruud Ouwehand) besloot om een lieflijk thema uit de Cellosonate van haar moeder als basis te nemen voor een eigen compositie, en daarbij dan tevens een passende tekst te schrijven. Dat had Agnes enige jaren voor haar dood aan haar dochter gevraagd. Een verzoek dat Soesja toen niet bij machte was in te willigen. Dat ze het inmiddels wel heeft gedaan, daarvan getuigt de ontroerende afsluiting van deze boeiende, goed verzorgde uitgave, die niet toevallig door Challenge Records op de markt werd gebracht: Soesje heeft voor dit label inmiddels maar liefst vijf jacc-cd's opgenomen. Opnametechnicus Bert van der Wolf leverde een schitterende opname af.

Noot: Wie geïnteresseerd is in de bladmuziek kan terecht bij Donemus.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links