CD-recensie

 

© Aart van der Wal, mei 2009

 

 

Hechtle: Screen (voor ensemble met versterker) (2001) - Sätze mit Pausen (voor klarinet, basgitaar, altviool, cello en contrabas) (2005) - Klage (voor zeven stemmen) (1999) - Blinder Fleck (voor ensemble) (2005) - Still (voor spreekstem en vier mannenstemmen met accordeon) (2003).

Anton Hollich (klarinet), Andrés Hernández Alba (basgitaar), André Wilms (spreekstem), Teodoro Anzellotti (accordeon), Neue Vocalsolisten Stuttgart: [Daniel Cloger (countertenor), Martin Nagy (tenor), Guillermo Anzorena (bariton), Andreas Fischer (bas)] o.l.v. Manfred Schreier, Ensemble Modern o.l.v. Stefan Asbury, NewEars.ensemble: Ensemble für aktuelle Musik des Radio-Sinfonieorchesters Stuttgart des SWR o.l.v. Jonathan Stockhammer.

Live-opnamen 1999-2005.

Wergo WER 6570-2 • 68' •


Muziek zonder structuur, kan dat? Volgens de Duitse componist Markus Hechtle (1967) wel. Hoewel strikt polemisch bedoeld, zei hij eens dat noten vreemd voor hem waren en dat hij in muziek niet was geïnteresseerd. Hij bedoelde eigenlijk dat hij niets wilde weten van de in regels gevatte compositietechniek en van muzikale structuur. Misschien staat er nu een ouder op die uitroept: "Maar dat kan mijn kind ook!" Iets soortgelijks werd eens tegen Karel Appel gezegd, die toen nuchter reageerde met "Alleen doet uw kind dat niet."

Hechtle heeft overigens wel degelijk compositie gestudeerd, en niet bij de geringsten in het vak: Wolfgang Rihm, Heiner Goebbels, Mathias Sphahlinger, Thomas Troge en Walter Zimmermann. Stipendia en aanmoedigingsprijzen heeft hij inmiddels genoeg gekregen. Hechtle heeft bovendien meerdere publicaties op zijn naam staan en houdt regelmatig lezingen over eigentijdse muziek.

Structuur is een wezenskenmerk van het componeren. Het is immers het enige gangbare alternatief voor de chaos. Kunst veronderstelt niet alleen inspiratie, kennis en bekwaamheid, maar tevens conceptueel intellect, onverschillig of het nu een auteur, een kunstschilder, een beeldende kunstenaar of een componist betreft. Zelfs in zijn muzikale schildering van de chaos liet Haydn in zijn Die Schöpfung de structuur niet los, al suggereerde hij dat wel. Een feit is dat zelfs eigentijdse muziek die opperste chaos weerspiegelt, toch hecht gestructuurd kan zijn. We vinden de voorbeelden in overvloed, bij onder anderen Keuris, Schat, Louis Andriessen, Goebbels, Rihm, MacMillan en Knussen..

De Tweede Weense School, met Alban Berg, Arnold Schönberg en Anton Webern als de belangrijkste vertegenwoordigers, vond structuur juist heel belangrijk, hoewel van een andere orde dan die van de Mannheimer School en de Weense klassieken. Berg greep in zijn Wozzeck zelfs terug op verschillende barokvormen, die - het was nog niet eerder vertoond - een formidabele verbintenis aangingen met de (toen) volkomen Nieuwe Muziek. Zijn Vioolconcert is perfect geconcipieerd naar vorm en inhoud. Rond het Weense fin-de-siècle was structuur nog steeds een basisvoorwaarde voor kunst. In de muziek, de beeldende kunst, de architectuur én de Wiener Werkstätte.

Structuur is natuurlijk veel meer dan een symfonie in vier delen. Zij huist natuurlijk ook in de melodie, de harmonie en de ritmiek, met als basis het interval, de afstand tussen twee tonen. In dit domein heersen zekere wetmatigheden, waaraan de inspiratie, het hoogste goed van de componist, zich als het ware aanpast. In die zin is er geen conflict tussen inspiratie en logica, want het interval kan zich niet zonder deugdelijke ordening in het 'Umfeld' stellen, wat trouwens niet minder geldt voor terts, kwart, kwint en sext enzovoorts. Het is eveneens de samenhang tussen inspiratie en door kennis aangedreven logica waardoor rudimentair, zo niet op het oor oninteressant basismateriaal tot geniale proporties wordt 'uitgespeeld'. Een simpel motief of een nauwelijks van belang lijkend groepje basnoten blijkt voldoende om een geheel deel te dragen (voorbeeld: Beethovens Vijfde symfonie, Allegro con brio). Of zelfs een hele symfonie (Bruckners Vijfde).

Componisten verliezen zich niet in hun emoties. Hoe emotioneel hun muziek ook moge zijn, zij blijven onder alle omstandigheden nuchtere denkers. Dat blijkt uit de muziek en de manuscripten die zij ons hebben nagelaten. De wanhopige Mahler stortte in het manuscript van zijn onvoltooid gebleven Tiende symfonie zijn hart uit, maar de structuur van het werk is op iedere bladzijde volkomen helder en meesterlijk uitgewerkt. Kunst is gecontroleerde emotie. Wie zich laat gaan, de grondprincipes en wetmatigheden ervan naast zich neerlegt of ze gewoon overziet, schept leegte.

Tabula rasa

Ofwel al het voorgaande buiten beschouwing laten of schrappen, met een schone lei beginnen, schoon schip maken, zegt Van Dale. Dat is precies het uitgangspunt voor Hechtles componeren. Hij werkt niet op basis van een vooraf bedacht concept, maar noot voor noot en klank voor klank, in de letterlijke betekenis. Er ligt geen duidelijk afgebakend, goed overdacht en voorbereid concept aan ten grondslag. Met Hechtle zijn we in de wereld van de structuurloze muziek aanbeland. Het is zeker niet nieuw, want veel stukken van bijvoorbeeld John Cage missen eveneens structuur, of hij laat het aan de musici zelf over om een geschikte vorm te bedenken, het liefst spontaan, ter plekke.

Hechtle spreekt liever van 'aura' of 'energetische verschijning', in dit geval in de figuurlijke betekenis van sfeer of uitstraling die van de zinnelijke componenten van het materiaal zelf uitgaat. Zoiets als spontane zelfontbranding. Geen stilistische karakteristieken, maar een klankenstroom (of geluidsstroom, zo u wilt). Het enige dat van tevoren vastligt is het begin, maar alleen omdat dat er nu eenmaal moet zijn. Wanneer het stuk moet eindigen wordt de componist misschien pas een paar seconden daarvoor duidelijk. Als tijd al een abstract begrip is, dan zeker bij Hechtle, die het in de lineariteit zoekt en zo een andere tijdsensatie oproept dan wij in de muziek normaal gesproken herkennen. De tijd als strikte horizontale lijn, in de betekenis van - aldus Hechtle - 'Aushalten von Zeit', of als 'Durchzittern von Zeit'.

'Immer ganz von vorne anfangen', daar komt het in wezen op neer. In de Nederlandse variant: het wiel steeds weer opnieuw uitvinden. Er zijn geen intervallen die voldoende momentum bezitten om elkaar aan te stoten. Iedere slag van de pendule staat op zichzelf, de volgende slag is op ieder moment nog ongewis. Van de vertolkers vraagt dit een geheel nieuwe benadering en aanpak, want er zijn geen sequensen die zelfs maar enig houvast bieden. Wat alleen al in dit opzicht op deze cd door de vocalisten en instrumentalisten wordt gepresteerd grenst aan het ongelooflijke. Men gelóoft in deze muziek en dat straalt er ook vanaf. De opnamekwaliteit is ronduit superieur. Een heel bijzondere uitgave.

___________________________
Video- en begeleidingsmateriaal: www.musikpaedagogik-online.de


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links