CD-recensie

© Aart van der Wal, augustus 2019

In het laatste interview met Frans Brüggen zei hij mij met volle overtuiging dat Haydn een uitvinder was (en Mozart een theatrale rekel). Net als Mozart maakte ook Haydn in zijn muziek weliswaar de nodige buitenissige sprongen, maar op een meer beschaafde manier dan zijn even grote tijdgenoot. Daarom was het volgens Brüggen een slecht idee om Mozart en Haydn in één programma te stoppen, want dan zou de eerste altijd 'winnen'. Jammer genoeg, vond Brüggen.

Dit schoot me te binnen toen ik de nieuwste aanwinst van de Amerikaanse pianist van Servische afkomst Ivan Ilic (augustus 1978, Palo Alto) beluisterde: drie Haydn-symfonieën in een bewerking van Carl David Stegmann (1751 - 1826), een tijdgenoot van Joseph Haydn (1732-1809). Bewerkingen overigens waar niet alleen het vakmanschap maar ook de verbeelding letterlijk vanaf straalt.

Dergelijke arrangementen waren in de negentiende eeuw schering en inslag. Logisch, want niet iedere muziekliefhebber vond toegang tot de paleis- of concertzaal en wat lag er dan meer voor de hand dan orkest- maar ook andere grootschalige werken middels een pianobewerking in huis te halen en er aldus kennis mee te maken? Het was een markt op zich, bewerkingen voor de meest uiteenlopende instrumenten en combinaties daarvan. Soms deed de componist het zelf, maar meestal liet hij het aan anderen over. Een beproefde methode die voor componist, bewerker en uitgever extra geld in het laatje bracht.

Het is een vaststaand feit dat het ene werk zich beter leent voor een bewerking dan het andere, maar toch was ik op zijn zachtst gezegd verrast door deze bewerkingen van Stegmann in deze schitterende vertolkingen. Ze 'vertelden' me twee dingen: dat Haydns symfonieën van origine zo geweldig zijn (dat wist ik natuurlijk al.) dat ze ook in tot de piano afgeslankte vorm grandioze meesterwerken blijven en dat het zelfs zo is dat uit zo'n geweldige Haydn-symfonie zonder mankeren een net zo verbazingwekkende pianosonate kan worden gedestilleerd. We hebben er, wat dit album betreft dus 'gewoon' drie pianosonates bijgekregen! Met als bijkomende bijzonderheid dat dit net zo verbluffend uitpakt voor de jongere 'Trauer' uit 1772 als voor de latere 'Oxford' uit 1789. En we hadden al zo'n 60 sonates van deze 'uitvinder', nog afgezien van de variatiewerken, de losse andantes, adagio's, allegretto's, arietta's en capriccio's!

Kortom, voor deze bewerkingen gaf ik me vrijwel op slag gewonnen en niet in de laatste plaats omdat Ilic opnieuw bewijst dat hij met zijn pianistiek en zijn diepgravend muzikale inzichten tot het topsegment behoort. Toen we een aantal jaren terug voor het eerst met elkaar contact legden (hij woont al geruime tijd in Parijs) was hij nog niet zo bekend, maar in vrij korte tijd veranderde dat. Wat hem daarbij zeker zal hebben geholpen is zijn avontuurlijke zoektocht naar minder bekend of zelfs onbekend repertoire. Dat geldt dus ook voor deze bewerkingen. Maar het belangrijkste is uiteraard de wijze waarop ze aan de vleugel gestalte hebben gekregen. Om precies te zijn op een Steinway D: er staat een heel mooie met het serienummer 592 087 op de opnamelocatie, het bekende Potton Hall in Dunwich, in het Engelse graafschap Suffolk.

Ilic 'behandelt' deze drie symfonieën als echte pianosonates. Of anders gezegd: hij 'vertaalt' de symfonie naar de sonate, precies zoals de bewerker dat ook heeft gedaan. Dus met volledig behoud van Haydns spiritualiteit, humor, oorspronkelijkheid en - ik noem het woord nog maar een keer - inventie. Zeker, we missen de orkestrale kleuren, die zo bijzondere, nee unieke instrumentale trekjes en kleurrijke nuances die Haydn in zijn symfonieën wist aan te brengen, maar we krijgen er veel voor terug: pianowerken in de best denkbare Haydn-traditie, schitterend opgenomen door Jonathan Cooper, op een vleugel die door Jon Pearce voor deze opname subliem werd geconditioneerd. Wat een aanwinst, dit album, dat bovendien een opnameprimeur inhoudt!

index