CD-recensie
© Aart van der Wal, oktober 2023
Gesualdo: Tenebrae Responsoria Feria Quinta Klik hier voor de inhoudsopgave Les Arts Florissants o.l.v. Paul Agnew (tenor) |
‘Tenebrae' ofwel ‘duisternis' stamt uit het Latijn en verwijst naar het aloude nachtofficie in de Goede Week, met voorafgaande aan Pasen Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag, In ons land wordt in katholieke kringen overigens veelal de term ‘Donkere metten' gebruikt.
Dat dit liturgisch ritueel de nodige muziek heeft opgeleverd mag duidelijk zijn. Ook de sombere Tenebrae Responsoria Feria Quinta ('feria quinta' staat voor 'vijfde dag', dus donderdag) van Carlo Gesualdo (1566-1613) maken daarvan deel uit. Overwegend meditatieve klaagzangen die in stilistisch opzicht aan Palestrina (waarvan Gesualdo een groot bewonderaar was) doen denken, maar waarin de grote Gesualdo wel degelijk voortdurend herkenbaar is.
Gesualdo moet een diep gelovig man zijn geweest, al lijkt dit in tegenspraak met die zo bekende uiterst bloedige geschiedenis die ik elders op de site heb beschreven. Hij had groot ontzag voor zijn oom Carlo Borromeo, later San Carlo Borromeo, onder meer een belangrijke prelaat achter de deuren van het Concilie van Trento. Maar ook in zijn muziek spreekt de religie haar duidelijke taal: bijna een derde van zijn omvangrijke oeuvre wordt door vrij sombere en stemmige kerkmuziek ingenomen. Daaronder ook de in 1611 ontstane Responsoria et alia ad Officium Hebdomadae Sanctae spectantia, tevens zijn belangrijkste kerkcompositie (hij schreef de Tenebrae niet alleen voor Witte Donderdag, maar ook voor Goede Vrijdag en Stille Zaterdag).
Les Arts Florissants heeft voor deze uitvoering niet meer dan zes vocalisten in stelling gebracht: twee sopranen, alt, twee tenoren (waaronder artistiek leider Paul Agnew) en bas. Natuurlijk had voor een (veel) groter vocaal ensemble gekozen kunnen worden, maar dat strookt niet met de zestiende- en zeventiende-eeuwse uitvoeringspraktijk, terwijl het bovendien een aanslag zou hebben betekent op onder meer de doorzichtigheid van het stemmenweefsel.
De uitvoering paart een hoge graad van transparantie aan volmaakte dictie en intonatie, waar nog bijkomt dat stembalans en stilistische eigenschappen eveneens als om door een ringetje te halen zijn.