CD-recensie

© Aart van der Wal, juni 2024

César Franck overleed in op 10 december 1822 in Luik (of Liège) en dus was 2022 een herdenkingsjaar dat tevens een aantal nieuwe opnamen opleverde, waaronder ook werken die merendeels aan de publieke aandacht waren ontsnapt. Daaronder Hulda (op onze site door zowel Gerard Scheltens als Paul Korenhof besproken) en nu dan dus Les Béatitudes, waarin de componist zich niet van zijn meest geïnspireerde kant laat horen. Franck heeft de versie met de acht solisten, dubbelkoor en orkest voor zover bekend nooit gehoord. Wel kon hij in 1879, vrijwel direct na de voltooiing, kennismaken met een uitgeklede versie met pianobegeleiding. De première van het voltallige oratorium vond eerst plaats in 1891, in Dijon, toen Franck reeds was overleden (op 8 november 1890 in Parijs).

Zeker voor een stuk dat twee uur in beslag neemt is de muzikale inhoud nogal aan de dunne kant. Les Béatitudes, het beste te vertalen als De Zaligsprekingen, samengesteld uit acht zaligsprekingen en een Proloog. Franck voltooide het oratorium in 1879 als dichterlijke meditatie over de acht zaligsprekingen van Jezus zoals beschreven in het Evangelie van Mattheüs (5:1-12). De door Franck gebruikte tekst is die van Joséphine-Blanche Colomb (1833-1892), tijdgenote van Franck, die veel kinderliteratuur op haar naam heeft gebracht, maar ook bekend staat als dichteres en vertaalster.

Deze door Jezus uitgesproken zaligsprekingen vormen het feitelijke begin van de Bergrede. Het zijn er in totaal negen (bij Franck dus acht), volgens de Willibrord-vertaling van 1978:

Zalig de armen van geest, want aan hen behoort het Rijk der hemelen.
Zalig de treurenden, want zij zullen getroost worden.
Zalig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten.
Zalig die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden.
Zalig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden.
Zalig de zuiveren van hart, want zij zullen God zien.
Zalig die vrede brengen, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.
Zalig die vervolgd worden om de gerechtigheid, want hun behoort het Rijk der hemelen.
Zalig zijt gij, wanneer men u beschimpt, vervolgt en lasterlijk van allerlei kwaad beschimpt om Mijnentwil: verheugt u en juicht, want groot is uw loon in de hemel."

'Zaligspreking' lijkt een wat vreemd woord en inderdaad, het is afkomstig uit het Oud-Nederlands, als vertaling van het Griekse woord 'makarios', dat in hedendaagse vertaling wordt vereenzelvigd met 'geluk'.

Hoewel Les Béatitudes in sommige kringen het stempel van originaliteit opgedrukt heeft gekregen en zelfs binnen het genre als 'vernieuwend' wordt beschouwd, is de werkelijkheid helaas toch wel dat het beluisteren ervan al snel uitgroeit tot een nogal saaie, zo niet slaapverwekkende aangelegenheid, al zijn er menigmaal behoorlijk pittige climaxen en wordt vrij dichtgeweven chromatiek bepaald niet geschuwd (vandaar wellicht het 'vernieuwende'). Er is geen verteller en het dramatisch gehalte van het geheel is vrij beperkt.

Ondanks het uitstekende solistenteam, het eveneens goed presterende koor en orkest, de door dirigent Gergely Madaras stevig in de hand gehouden structuur (hij toonde al eerder, in Hulda, veel affiniteit te hebben met Francks idioom) en de geslaagde opname komt inhoudelijk veel te weinig naar voren als dat we hier te maken zouden hebben met een verwaarloosd meesterwerk dat absoluut gehoord moet worden en een waardige plaats verdient in het dit repertoire; al is het evenmin slechts een curiositeit: Franck was bepaald geen componist zonder originele ideeën, maar in Les Béatitudes komen ze te weinig tot uiting. Dat maakt dit werk, ondanks de duidelijk geïnspireerde vertolking, uiteindelijk toch we; tot een hele zit.

index